सिन्धु विकास बैंकमा अबैधरुपमा नेपाली रुपैयाँ बचत
        सीमा क्षेत्रका बैंक शाखामा रकम जम्मा गर्ने बढे ,
रोशन कार्की  
काठमाडौं, साउन ४ ।

राजेन्द्रकुमार श्रेष्ठ – जो सिन्धु विकास बैंकका अध्यक्ष छन् । 
उनैले सो बैकबाट नेपाली रुपैयाँ झिकी हङकङ पठाउने गर्दै आएका छन् ।

राजनीतिक अस्थिरताका कारण पछिल्लो समय नेपाली रुपैयाँ अवैध रूपमा विदेशिने क्रम बढेको छ । विभिन्न भन्सार नाकाबाट नगद बोकेर सीमा कटाउने कार्यमा वृद्धि हुनथालेपछि नेपाली रुपैयाँ सीमा क्षेत्रमा रहेका बैंकका शाखामा जम्मा गर्ने क्रम बढेर गएको छ । सीमा क्षेत्रमा रहेका बैंकमा लगी रकम जम्मा गर्ने क्रम बढेपछि केही वर्ष अगाडिमात्र स्थापना भएका बैंकलेसमेत राम्रो नाफा आर्जन गर्न थालेका छन् ।
विशेषगरी राजधानीमा रहेका बैंकहरूमा निजी र संस्थागत खाता खोलिएका व्यक्ति र व्यवसायीले अवैध रूपमा नेपाली रुपैयाँ विदेश पठाउन थालेका हुन् । यसरी बिना उद्देश्य सीमा क्षेत्रबाट नेपाली रुपैयाँ सीमापार लैजान पठाउने क्रम बढेपछि सम्बन्धित भन्सार कार्यालयमा समेत निगरानी बढाइएको छ । गत साता ‘नेपाली रुपैयाँ हङकङ जान थाल्यो’ भन्ने समाचार हिमालय टाइम्समा प्रकाशित भएपछि तातोपानी र काँकडभिट्टा भन्सार कार्यालयमा विशेष निगरानी बढाएको भन्सार विभागले जनाएको छ ।
यसरी नेपाली रुपैयाँको कारोबारै नहुने स्थानमा समेत नेपाली रुपैयाँ निकासी हुन थालेको छ । नेपाली व्यापारीहरूको सहयोगमा यस्तो कार्या पछिल्लो समयमा तिब्बतीयन नागरिकले गर्न थालेका छन् । स्थलमार्गको रूपमा सबैभन्दा छोटो मार्ग सिन्धुपाल्चोकको तातोपानी भन्सार नाकाबाट अवैध रूपमा नेपाली रुपैयाँ विदेसिने गरेको छ । नेपाली हजार दरका ७ करोड रुपैयाँ दैनिक हङकङमा रहेको मनि एक्स्चेन्जमा जम्मा गरी दैनिक रकम झिक्ने गरेका छन् । यस कार्यामा चिनियाँ व्यवसायीले ती नेपाली रुपैयाँ तातोपानी, खासा, गोञ्जाऊ हुँदै चीन पु¥याउने गरेको अनुसन्धानबाट खुल्न आएको तातोपानी भन्सार कार्यालयले जनाएको छ ।
तातोपानी भन्सार नाका प्रयोग गरी नेपाली रुपैयाँ लैजाने गरेको सूचना प्राप्त भएपछि गोप्य अनुसन्धानबाट सो कार्य हुने गरेको पुष्टी भएको आफ्नो नाम उल्लेख नगर्ने शर्तमा भन्सार कार्यालयका एक कर्मचारीले बताए । ती कर्मचारीका अनुसार तातोपानी भन्सार नाका अन्यभन्दा छोटो स्थलमार्गमा पर्ने भएकाले यो नाका बढी मात्रामा प्रयोग गरेको हो ।
हङकङस्थित चुइकिंग मेन्सन मनि एक्स्चेजमा नेपाली व्यापारीहरूले चिनियाँ नागरिकको सहयोगमा नेपाली रुपैयाँ पु¥याउने गरेको अनुसन्धानबाट खुल्न आएको छ । भन्सार कार्यालयले गरेको सो अनुसन्धानलाई अझै गोप्य राखेको छ । नेपालबाट दैनिक ७ करोड नेपाली रुपैयाँ सो मनि एक्स्चेन्जमा संकलन हुने गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । हरेक दिन व्यपारीहरूले साँझनै रकम झिक्ने गरेको समेत खुल्न आएको छ ।
यसरी नेपाली रुपैयाँ दिनभर राखिदिएबापत मनि एक्स्चेन्जले व्यवसायीस“ग अग्रिम पेश्की लिएर सो अवैध कारोबारमा सघाउने गरेका छन् । हङकङमा जम्मा हुने रकम कुरियरमार्फत मलेसियामा समेत लैजाने गरेको थहा हुन आएको छ । दुई वर्षदेखि अवैध रूपमा सुरु भएको यो कार्य नियन्त्रणमा आउनुको साटो झन् बढ्दै गएको छ । हङकङबाट तस्करी हँुदै आउने सुनको भुक्तानीका लागि नेपालबाट रकम जाने गरेको छ । यो नोट घुमाउने व्यवसायबाट पठाउने व्यवसायी, साट्ने एक्स्चेन्ज र तलब दिने एजेन्ट तीन समूहले राम्रो मुनाफा पाउने गरेका छन् ।
तातोपानीस्थित बंैकहरूबाट यो अवैध कार्य सजिलैसँग हुने गरेको अनुसन्धानमा उल्लेख छ । सो नाकामा रहेका निजी बैंकहरूको शाखाबाट र जिल्लाको नामबाट खुलेको सिन्धु विकास बैंकबाट बढीमात्रामा नेपाली रुपैयाँ विदेशिने गरेको छ । ती बैंकबाट दैनिक न्यूनतम् ८ करोड नेपाली रुपैयाँ भक्तानी हुने गरेको छ । यसरी भुक्तानी भएको रकममध्ये ७ करोड रुपैयाँ सिधंै चीनको बाटो हुँदै हङकङ पु¥याउने गरेका छन् । बा“की १ करोड रुपैयाँ तातोपानी बजारमै खुद्रा रूपमा कारोबार हुने गरेको छ ।
यसअघि यस्तै नेपाली रुपैयाँ नेपालबाट ठूलो परिमाणमा दुवई जाने गरेको थियो । नेपाली व्यवसायीले लुकाइछिपाइ त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट कम रूपमा लैजाने गरेका थिए । सुन आयातका लागि पठाइने नेपाली रुपैयाँ दुवई बस्ने नेपालीहरूलाई तलबस्वरुप दिइने गरेको थियो । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पटक–पटक नेपाली रुपैयाँ बरामद भएपछि यस कार्यमा कडाइ गरेको थियो ।
छिमेकी जिल्लामा नेपाली रुपैयाँ प्रयोजन नखुलाई लैजान पाइँदैन । प्रयोजन नखुलाई नेपाली व्यापारीले तातोपानी नाकाबाट नेपाली रुपैया“ चीन लैजान थालेपछि भन्सारले निगरानी बढाएको हो । नाकामा रहेका बैंकबाट दैनिक रूपमा हुने भुक्तानी र भन्सार नाकाले राख्न थालेको रेकर्डको आधारमा दैनिक ७ करोड रुपैया“को हाराहारीमा नेपाली रुपैयाँ विदेशिने गरेको पाइएको छ ।
भन्सार कार्यालयले यसरी जाने रकम सामान आयातका लागि नभई अन्य प्रयोजनका लागि लैजाने गरेको खुलासा गरेको छ । व्यापारिक प्रयोजनका लागि बैंकिङ प्रणालीमार्फत र प्रतितपत्र खोलेर मात्र रकमको कारोबार गर्न पाइने नेपाल राष्ट्र बैंकको ऐनमा उल्लेख छ । नाकाका शाखा र सिन्धु विकास बैंकका शाखामार्फत पछिल्लो समय चिनिया“ नागरिक र स्थानीय व्यवसायीहरूले बैंकबाट रकम भक्तानी लिने क्रम बढ्न गएको छ ।
सीमापारि गएको रुपैयाँ प्रायः बैंकमा आउने गरेको छैन । नेपालीले सामान आयात गर्दा चिनिया“लाई अमेरिकी डलरमा भुक्तानी गर्नुपर्ने प्रावधान रहेको छ । नेपाली रुपैया“मा सामान आयात गरेको भए राजस्व तिरेको देखिनुपर्ने हो तर सामान आयात नगरेका कारण रकम सिधैं खासा निकासी भएको भन्सार कर्मचारी बताउ“छन् । सीमित मात्रामा चिनिया“ युआन र अन्यथा अमेरिकी डलर तिरेर मात्रै सामान आयात गर्नुपर्ने हुन्छ ।
नेपाल राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता भाष्कर ज्ञवालीले भने, ‘जुन देशमा सामान खरिद गर्ने हो त्यो देशमा कि त्यही देशको रकम या डलरमा मात्र भुक्तानी गर्नुपर्ने प्रावधान छ, अन्यथा नेपाली मात्रै होइन अन्य कुनै मुद्रामा पनि भुक्तानी दिन पाइ“दैन ।’ सन् २०११ को मेमा यूएनडीपीले सार्वजनिक गरेको ‘इलिसिट फिनान्सियल डेभलम्ड कन्ट्रिज १९९०÷२००८’ नामक अध्ययन प्रतिवेदनअनुसार पु“जी पलायन हुने अतिकम विकसित मुलुकहरूमध्ये नेपाल छैठौं स्थानमा छ ।