थप ७ हजार व्यवसायीमाथि करछलीको आशंकामा छानबिन
रोशन कार्की
काठमाडौं, भदौ ३ । 

मुलुकका विभिन्न नाकाबाट आयात÷निर्यातका साथै अन्य आयमूलक कार्यमा संलग्न व्यवसायीबाट करछली कार्य नियन्त्रणमा सरकार असफल भएको छ । विभिन्न पेशा विशेषगरी व्यवसायीले नक्कली बिलबिजकबाट करोडौं करछली गरेका छन् । अन्य व्यक्तिका नाममा व्यावसायिक व्यापारिक फार्म खोली प्रत्येक वर्ष बुझाउनुपर्ने करसमेत नबुझाई विलासी जीवन बिताएका व्यवसायी र अन्य पेशाकर्मीबाट थप करछली हुँदै आएको आन्तरिक राजस्व विभागले जनाएको छ ।
यसैबीचमा नक्कली बिलबिजक प्रयोग गरी कर छलेको आशंकामा विभागले थप ७ हजार भन्दाबढी व्यवसायीमाथि गोप्यरूपमा अनुसन्धान अघि बढाएको छ । विभागका अनुसार हालसम्ममा ५ सयवटा ठूला र मध्यमस्तरका व्यावसायिक फार्म तथा ६ हजार ५ सय साना फार्मले राजस्व छलेको आशंकामा अनुसन्धान अघि बढाएको हो ।
विभागका महानिर्देशक टंकमणि शर्माले गत आर्थिक वर्षमा नक्कली मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) बिलबिजकमार्फत ६ अर्ब ६० करोड रुपैया“को राजस्व छल्ने ५ सय १८ व्यावसायिक फार्ममाथिको कारबाही सकिन नपाउँदै विभागमा प्राप्त गोप्य सूचनाका आधारमा थप व्यवसायीमाथि अनुसन्धान थालिएको बताए । करिब ५ सय ठूला र मध्यमस्तरका व्यावसायिक फार्मले नक्कली बिलबिजक प्रयोग गरेर भ्याट, अन्तशुल्क तथा आयकर गरी अर्बौं राजस्व छलेको हुनसक्ने विभागको प्रारम्भिक अनुमान छ ।
छानबिनमा तानिएका व्यावसायिक फार्ममा ठूला र प्रतिष्ठित व्यावसायिक घरानासमेत रहेको बताइएको छ । गोप्यरूपमा विभागमा प्राप्त सूचनाका आधारमा विभिन्न स्थानमा कार्यरत व्यवसायी फार्म र व्यक्तिमाथिसमेत अनुसन्धान सुरु गरिएको छ । प्राप्त सूचना सही या गलत के हो त्यो अनुसन्धानबाट खुल्ने भएकाले तत्कालका लागि विभागले नामावली गोप्य राखेको छ ।
विभागले वार्Èिक करोडको कारोबार गर्ने तर न्यूनमात्र कारोबार गरेको भनेर झुटा विवरण पेस गर्ने ६ हजार ५ सय व्यावसायिक फार्ममाथि अनुसन्धान भइरहेको जनाएको छ । वार्Èिक २० लाख रुपैया“सम्मको कारोबार गर्ने फार्मले भ्याटमा दर्ता हुनुपर्ने नियम भए पनि अधिकांश सो परिमाणमा कारोबार नगरेको भुटो विवरण पेश गरेर भ्याट छल्दै आएको भेटिएको महानिर्देशक शर्माले जानकारी दिए ।
यसरी दैनिक रूपमा हुने करछली नियन्त्रणमा आउनुको साटो झन् वृद्धि हँुदै जानथालेपछि सरकारले करदातालाई अनुशासनमा राख्नका लागि नियन्त्रणकारी रणनीतिसमेत अवललम्बन गर्ने महानिर्देशक शर्मा बताए ।

करछली नियन्त्रण गर्न सरकार असफल

उनका अनुसार सरकारले राजस्व छली निरुत्साहित गर्न अहिलेका कर कानुन र ऐनकै आधारभित्रै रहेर संरचना तथा प्रणालीलाई समायोजनका साथै सुधार गरिँदै लगेर करदातालाई नियन्त्रणमा राखिनेछ । आन्तरिक राजस्व विभागले कर प्रणाली सुधारका लागि पहिलो चरणको अध्ययनसमेत सकेको छ । सो अध्ययनले दिएका सुझावलाई आउ“दो आर्थिक वर्Èको बजेटमार्फत कार्यान्वयन गरिने महानिर्देशक शर्माले बताए ।

स्वयंकर निर्धारण प्रणालीबाट फाइदा उठाउ“दै करदाताले आफूअनुकूल प्रयोग गरेको पाइएपछि विभागले करमा दर्तादेखि नै सुधार गर्न लागेको उनले जानकारी दिए । स्वयंकर निर्धारण प्रणालीले स्वअनुशासन र कानुनको उच्च परिपालना भएका बेला नियन्त्रण गर्न सक्छ, हाम्रो समाज स्वअनुशासित नभई सकेको अवस्थामा यस्तो नियन्त्रण जरुरी छ– महानिर्देशक शर्माले भने । अहिले भ्याटमा करिब ४५ प्रतिशत करछली हुनेगरेको छ । मुलुकको अर्थतन्त्रमा ३८ देखि ४५ प्रतिशत अनौपचारिक कारोबार रहेको अनुमानसमेत अनुसन्धानबाट पत्ता लागेको विभागले जनाएकोे छ ।
करका अन्य Ôेत्रको तुलनामा आयकर, अन्तशुल्क तथा भ्याटमा बढी करछली भएको महानिर्देशक शर्माले बताउँदै आएका छन् । उनले करदातालाई भार नपरोस् भनेर विभागले कर कार्यान्वयनलाई धेरै सरल बनाउँदै ल्याएकोसमेत दाबी गिरे । ‘अब यही कानुनमा रहेर चुहावट नियन्त्रणका सबै उपाय अवलम्बन गरिनेछ,’ महानिर्देशक शर्माले भने । महानिर्देशक शर्माकै संयोजकत्वमा गठित समितिले कर प्रणाली सुधारका लागि सबै पÔमा रहेका त्रुटि र सुधारका पÔबारे प्रारम्भिक अध्ययन गरेको छ । अध्ययनमा विश्व बैंक समूहको अन्तर्राष्ट्रिय वित्त निगम (आईएफसी), अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोÈ (आईएमएफ), यूएसएड, जर्मन सहयोग नियोगसमेतको सहभागिता रहेको थियो । भ्याटमा नक्कली बिलबिजक र नक्कली फार्म खडा गरी छली गरेको पाइएपछि प्रणालीमा सुधार गर्न लागिएको विभागले जनाएको छ ।
कर प्रशासनको दायरामा आइसकेपछि करदाताको सम्पूर्ण अनुगमनको जिम्मा प्रशासनमा हुने भएकाले करदाताको दर्तादेखि नै विभागले कडाइ गर्ने भएको हो । करदातालाई सजिलै दर्ता गराउ“दा नक्कली फार्मको दर्ता बढेकाले कारोबारको सम्पूर्ण विवरण र पृष्ठभूमि हेरिने महानिर्देशक शर्माले बताए ।
विभागले राजस्व संकलन, अनुगमन, अनुसन्धान, सूचना–प्रविधिको प्रयोग, सुधार र कारबाहीलगायत सबै पÔमा एकैसाथ काम गरिरहेको उनले जानकारी दिए । गत आर्थिक वर्षको माघदेखि विभागले सुरु गरेको एकीकृत बजार अनुगमनबाट पनि करछलीका धेरै प्रवृत्ति फेला परेको शर्माले बताए । हालसम्म करिब ७ हजार करदाताको अनुगमन गरिएको छ । यीमध्ये ७ सय करदाता जरिवानामा परेका छन् ।
करदाताले दिएको विवरणस“ग मेल नखाने करिब १ हजार ७ सय करदाताको विभागले अनुसन्धान गरिरहेको छ । तीमध्ये ५ सय ६० करदातालाई अनुसन्धानका लागि विभिन्न आन्तरिक राजस्व कार्यालयमा पठाइएको छ । अघिल्लो आर्थिक वर्Èको कारोबार विवरण घटीबढी देखिएपछि अनुसन्धानमा परेका तिनै फार्महरू चालु वर्Èको कारोबार विवरणमा पनि घटीबढी देखिएपछि विभागले विशेÈ अनुसन्धान थालेको हो ।