‘भोटेकोशी बचाउँको नाममा व्यापार गरे’
                                                                               

                                                                                             कुलमान घिसिङ
                                                                                 प्रबन्ध निर्देशक
                                                               चिलिमे हाइड्रो पावर कम्पनी लिमिटेड

सुरुको समयमा २२ मेगावाट Ôमताको चिलिमे जलविद्युत् आयोजना निर्माण गरेर लगानीकर्तालाई राम्रो प्रतिफल दिन सफल चिलिमे हाइड्रोपावर जलविद्युत् निर्माणको क्षेत्रमा छुट्टै पहिचान कायम गर्न सफल भएको छ । एउटा आयोजनाको सफलतासँगै जलविद्युत्मा गरिएको लगानी नडुब्ने पक्का भएपछि अहिले कम्पनी २ सय ७० मेगावाट Ôमताका चारवटा जलविद्युत् आयोजना निर्माण तयारीमा छ ।
नेपाल विद्युत् प्राधिकरण, स्थानीयवासी र सर्वसाधारणबाट शेयर लगानी उठाउने लक्ष्य कम्पनीले लिएको छ । चारवटा आयोजना बनाउने नेतृत्व गरेका प्रबन्ध निर्देशक कुलमान घिसिङ यी आयोजना सम्पन्न भएपछि उत्तरगंगा, माथिल्लो अरूण र लाङटाङजस्ता ठूला विद्युत् आयोजनालाई अघि बढाउने योजनामा छन् । तीनवटा अयोजनाको सर्वेÔण लाइसेन्सका लागि चिलिमेले विद्युत् विकास विभागमा आवेदन दिइसकेको छ ।
कम्पनीस“ग १ अर्ब रूपैया“भन्दा बढी सञ्चित रकम भएकाले थप आयोजना बनाउन समस्या नरहेको बताउँदै नयाँ ठूला आयोजना बनाउने रणनीतिका साथ कम्पनी अघि बढेको छ । चिलिमेले निर्माण गर्न लागेको आयोजना, समस्याको समाधान र भावी रणनीतिका विषयमा केन्द्रित रहेर हिमालय टाइम्सका रोशन कार्कीले प्रबन्ध निर्देशक घिसिङसँग गरेको कुराकानीको मुख्य अंश ः

० चिलिमेले एकैसाथ चारवटा जलविद्युत् आयोजना बनाउ“दै छ, आयोजनाहरू अहिले कुन चरणमा छन् ?
–कम्पनीले २०६० सालमा २२ मेगावाटको चिलिमे अयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन थालेको हो । यो आयोजना बनाउन कर्मचारी सञ्चय कोÈबाट लिएको कर्जा चुक्ता गरेपछि चिलिमेले माथिल्लो सान्जेन (१४ दशमलव ८ मेगावाट), तल्लो सान्जेन (४२ मेगावाट), रसुवागढी (१ सय ११ मेगावाट) र मध्यभोटेकोशी (१ सय २ मेगावाट) जलविद्युत् आयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन अनुमातिका लागि आवेदन दिएको थियो । यी चारवटा आयोजनाको जडित Ôमता २ सय ७० मेगावाट छ । सरकारले विद्युत् उत्पादनको लाइसेन्स दिनु अगावै कम्पनीले कर्मचारी सञ्चय कोÈबाट १६ अर्ब रुपैयाँ कर्जा प्राप्त गरेको छ । त्यसपछि सरकारले कम्पनीलाई विद्युत् उत्पादनको अनुमतिपत्र दिनुका साथै माउ संस्था नेपाल विद्युत् प्राधिकरणस“ग विद्युत् खरिद सम्झौता (पीपीए) समेत गरिसकेको छ । चिलिमेले चारवटा विद्युत् आयोजना एकसाथ निर्माण थालेको छ । आगामी चार वर्Èमा यी सबै आयोजना निर्माण गर्ने लक्ष्य छ । कम्पनीले दुई सान्जेन आयोजनालाई गाभेर सान्जेन जलविद्युत् कम्पनी लिमिटेड, रसुवागढीका लागि रसुवागढी जलविद्युत् कम्पनी लिमिटेड र मध्यभोटेकोशीका लागि मध्यभोटेकोशी जलविद्युत् कम्पनी लिमिटेड गठन गरी यीनै कम्पनीबाट निमार्ण थालेको छ भने कम्पनीमा सरकारदेखि सर्वसाधारणसम्मको लगानी हुनेछ ।
नया“ चारवटा र पुरानो एक गरी चिलिमेको जडित Ôमता ३ सय मेगावाट पुग्नेछ । ५ सय मेगावाटका आयोजना निर्माण गर्न चिलिमे सÔम भएको छ । यस अतिरिक्त चिलिमेले ५ सय मेगावाटसम्मको ठूला आयोजना अघि बढाउने तयारी गरेको छ । यसमा ३ सय मेगावाटको उत्तरगंगा जलाशय आयोजना, ३ सय ३५ मेगावाटको माथिल्लो अरूण, २ सय ३२ मेगावाटको लाङटाङ अयोजनाको सर्वेÔण गर्न विद्युत् विकास विभागमा आवेदन दिएका छौं । विभागबाट लाइसेन्स आउने क्रममा छ । लाइसेन्स पाएपछि यी सबै आयोजनाको अध्ययन एकसाथ अघि बढाउ“छांै ।
०    चारवटा विद्युत् आयोजना निर्माण प्रक्रियामै रहेकाले कम्पनीलाई थप आयोजनाको सर्वेÔण लाइसेन्सको अनुमतिपत्र दिने सम्भावना छ र ?
कम्पनीले तीनवटा आयोजना सर्वेÔण अनुमतिका लागि विभागमा आवेदन दिएको दुई महिना भयो । विभागस“ग कम्पनीले यस विÈयमा छलफल गरिरहेको छ । कम्पनीको आर्थिक र प्राविधिकको Ôमता हेर्दा ५ सय मेगावाटको विद्युत् आयोजना बनाउन सक्छ भन्नेमा सबै विश्वस्त छन् । उत्तरगंगा आयोजनाको मात्र अनुमतिपत्र प्राप्त भयो भने दुई वर्È सम्भाव्यता अध्ययन पूरा गरी साढे तीन वर्Èमा आयोजनाको निर्माण सुरु गर्न सक्छौं भने अरूण र लाङटाङ आयोजना पनि अध्ययन थाल्नेछौं ।
खिम्ती र भोटेकोशीको हाराहारीमा पीपीए दर भएकाले चिलिमेले बढी नाफा गरेको भन्ने आरोप छ नि ?
चिलिमेको पीपीए दर स्वदेशी लगानीकर्ताले पाइराखेको भन्दा केही मह“गो छ । तर, खिम्ती र भोटेकोशीको तुलनामा यो दर बढी होइन । अहिले हामीले पाइराखेको औसत पीपीए दर ६ रुपैयाँ ४७ पैसा हो । अहिले नै ८ रुपैयाँ ४० पैसा र ४ रुपैयाँ ८० पैसाको हिसाब गर्ने हो भने ५ वर्Èपछि लगभग मूल्य भनेको ६ रुपैयाँ ९० पैसा हुन्छ । यो सरकारले नै दिएको मूल्य हो । त्यसबेलाको मूल्यमा चिलिमेले अलिकति बढी लियो भन्ने कुरा पक्कै सत्य हो । तर, चिलिमेले बढी मूल्य लिएर के–के ग¥यो भनेर पनि हेर्नुपर्छ । बढी मूल्य लिएकाले आज चिलिमेले एकसाथ २ सय ७० मेगावाट Ôमताका चारवटा विद्युत् आयोजना बनाउ“दै छ । चिलिमेमा सरकारका साथै सर्वसाधारणको पनि लगानी छ भने कम्पनीमा ५१ प्रतिशत नेपाल विद्युत् प्राधिकरण को र ४९ प्रतिशत नेपाली जनताको लगानी छ । रसुवाका गरिब जनतादेखि सबै नेपालीको लगानी यस कम्पनीमा छ ।
चिलिमेले गरेको कुल नाफाको ५१ प्रतिशत विद्युत् प्राधिकरणले फिर्ता लैजान्छ । बा“की ४९ प्रतिशत सर्वसाधारणमा जान्छ । यसकारण विद्युत् प्राधिकरणका लागि यो दर मह“गो होइन । अर्को पÔ भनेको कम्पनीले गरेको नाफा नेपाली जनताले पनि पाएका छन् । यसमा कुनै निजी कम्पनीले वा व्यक्तिले मात्र नभई जनताले पाउनु भनेकै नेपाली जनताको आम्दानी बढ्नु हो ।
५ सय कित्ता शेयर भएको व्यक्तिले कम्पनीले दिएको लाभांशबाट वर्Èको ३५ देखि ४० हजार रुपैयाँसम्म आम्दानी गरेको छ । घरबार बेच्दा ५० हजार रुपैयाँ नपाउने नेपालीले चिलिमेको शेयर अहिले बिक्री गरे भने ५ लाख रुपैयाँ आउ“छ । यो भनेको चिलिमेले नेपाली जनता र देशका लागि दिएको ठूलो योगदान हो ।
चिलिमेले स्थानीयलाई १० प्रतिशत शेयर दिएको छ जुन नेपालमै पहिलो हो । हामीले शेयरमात्र नभएर स्थानीयलाई सञ्चालक समितिमा पनि सहभागी गराएका छांै । अब चिलिमेले के ग¥योभन्दा पनि चिलिमेबाट जनताले के पाए भन्ने हेर्नुपर्छ ।

चारवटामध्ये पहिला कुन आयोजनाबाट विद्युत् उत्पादन हुन्छ ?
हामीले चारवटा आयोजनाको निर्माण एकैसाथ अघि बढाइरहेका छौं, तर पनि मथिल्लो सान्जेन र तल्लो÷माथिल्लो सान्जेन अन्य दुई आयोजनाभन्दा अघि निर्माण सम्पन्न हुनेछ । यी आयोजना निर्माणको चरणमा पुगिसकेका छन् । सबै आयोजनाको बोलपत्रको काम सकिएको छ । सन् २०१३ सम्ममा सान्जेनको काम सुरु हुनेछ । सान्जेनबाट सन् २०१५ मा र २०१६ को डिसेम्बरसम्म मध्यभोटेकोशी र रसुवागढी सम्पन्न हुनेछ ।
प्राधिकरणले समयमा आयोजना बनाउन नसकेका बेला चिलिमेले एकैपटक चारवटा आयोजना बनाउ“दै छ, यी सबै आयोजना निर्धारित समयमा सकिन्छन् त ?
वित्तीय व्यवस्थापन र पीपीए गरेर टेन्डरमा गइसकेको अवस्थामा चारवटा आयोजना समयमै सम्पन्न हुन्छन्, हामी यसमा प्रतिबद्ध छौं । समयमा आयोजना बन्न सकेन भने आयोजनाको लागत बढ्छ भने एक वर्È ढिलाइ हु“दा कम्पनीले बिजुली बिक्रीबाट पाउने अर्बाैं रूपैया“को आम्दानी पनि गुमाउन सक्छ । चारवटा आयोजनामा चिलिमेले ७ अर्ब रुपैयाँ लगानी गर्दै छ । कम्पनीस“ग पर्याप्त नगद सञ्चिती भएकाले यो रकम जुटाउन समस्या छैन । अर्को कुरा, चिलिमेले बनाउन लागेको सबै आयोजनाको डिजाइन एकै किसिमको भएकाले काम गर्न समस्या हु“दैन । चिलिमेले स्थानीयलाई लगानी गर्ने अवसर दिने भएकाले स्थानीयस्तरमा समस्या आउने अवस्था पनि छैन । यसले स्थानीय बासिन्दालाई आयोजना आफ्नै भएको महसुस गराउने छौं ।
आयोजना कुन मोडेलबाट बन्दै छ ?
मध्यभोटेकोशी र रसुवागढीको इन्जिनियरिङ प्रक्युमेन्ट कन्ट्रयाकट (इपीसी) मोडेलबाट बन्नेछ भने माथिल्लो र तल्लो सान्जेन बीओके कन्ट्रयाक्टमा बन्नेछन् । हालसम्म नेपालमा बीओके मोडलमा मात्र विद्युत् आयोजना बन्ने गरेको छ । इपीसी भनेको डिजाइन, निर्माण सबै इन्जिनियरले गर्छन् भने आयोजना बनेपछि ठेकेदारले कम्पनीलाई हस्तान्तरण गर्छ । अनुगमनका लागि हामीले छुट्टै विशेÈज्ञ समूह राखेका छौं । भेरिएसन, आर्थिक दुवै हिसाबले पनि इपीसी मोडल बढी प्रभावकारी हुन्छ । विदेशतिर पनि यही प्रणालीमा विद्युत् आयोजना निर्माण भइरहेको छ ।
मध्यभोटेकोशीमा ¥याप्mटिङ विवाद छ, यसलाई कसरी समाधान गर्दै हुनुहुन्छ ?
यसमा विवादभन्दा पनि जलविद्युत् कि ¥याफ्टिङ भन्ने बहस उठेको छ । ‘सिन्धुको जलविद्युत् र पर्यटन अपार, मध्यभोटेकोशी हो, समग्र विकासको आधार’ भन्ने नाराका साथ यो आयोजना बनाउँदै छौं । यसमा मध्यभोटेकोशी जलविद्युत् बनेर ¥याफ्टिङ जाने र ¥याफ्टिङ बनेर जलविद्युत् परियोजना नहुने कुरा होइन । यहाँ केही व्यक्तिले ¥याफ्टिङ र केहीले भोटेकोशी बचाउको नाममा व्यापार गरेका हुन् । यसबाट हामीले सुरु गरेको जलविद्युत् आयोजनामा कुनै असर पर्दैन । आफ्नो इच्छाअनुसार व्यापार गर्नेहरूको एक÷दुईजनाले आयोजनाको विरोध गर्दैमा र राष्ट्रिय महŒवको आयोजनाविरुद्ध आवाज उठाउँदैमा हामीपछि हट्नुपर्ने अवस्था छैन । स्थानीय प्रभावित बासिन्दा हाम्रो पक्षमा रहेका छन् ।
यसमा ¥याफ्टिङ ९५ किलोमिटर सुरु हुन्छ भने पावरहाउस भनेको ९२ मा हुन्छ । यो भनेको ३ किलोमिटरमात्र फरक हो । यसमा ड्याम साइडसम्म १८ मिटर बा“की हुन्छ भने सुनकोशी पावरहाउसबाट बलेफीसम्म १२ किलोमिटर दोलालघाटसम्म २५ किलोमिटर छ । आयोजना बनेपछि पनि ५० किलोमिटरभन्दा बढी ¥याफ्टिङको स्टेज रहन्छ । अर्को वर्Èाको समयमा यहा“ ¥याफ्टिङ नै हु“दैन । यसमा यस वर्È त झनै त्यहा“बाट एकजनाले पनि ¥याफ्टिङ गरेका छैनन् । ¥याफ्टिङ तलबाट मात्र हुन्छ । त्यसैले जलविद्युत्ले ¥याफ्टिङलाई असर गर्दैन ।
त्यतिमात्र होई, नेपालमा हालसम्म ¥याफ्टिङको प्रमोशन हुन नसक्नुको कारण ¥याफ्टरहरू नेपालमा छैनन् । यसका तालिम केन्द्र पनि खोल्नसक्ने हो भने अझ यसको विकास हुन्छ । यो सिन्धुपाल्चोकको ठूलो विद्युत् आयोजना मात्रै होइन, यसले जिल्लाका साथै समग्र देशको विकासमा ठूलो योगदान पुग्नेछ । हामी पनि हाइड्रो टुरिजमका लागि लागेका छौं । रसुवामा जाने जो कोही पर्यटक पनि मध्यभोटेकोशी नगई फर्कंँदैनन् ।

चारवटा परियोजनामा लगानी र शेयर बा“डफा“ड कसरी छ ?
चिलिमेले चारवटै आयोजना ‘फोर पी’ मोडलमा बनाउ“दै छ । यो भनेको पिपुल पब्लिक प्राइभेट पार्टनरसीप हो । यसमा ‘थ्रीसिक्स्टी डिग्री’ अनुसारको सहभागिता छ । यो भनेको निजी लगानी, सरकारी निकाय, योजना बनाउने कर्मचारी, विद्युत् किन्ने निकाय र उपभोग गर्ने जनताको पनि सहभागिता छ । पिपुल फोकसमा आयोजना बनाउ“दै छौं ।
भोटेकोशीमा हामीले तीनवटा कम्पनीलाई १÷१ प्रतिशत शेयर दिएका छौं । पब्लिक कम्पनी भएकाले हामीले कसैलाई पनि सित्तैमा शेयर दिन सक्दैनौं । यसमा तीनवटा कम्पनीले १८ करोड रुपैयाँ लगानी गरिसकेका छन् ।
चारवटा आयोजनामा ३२ अर्ब ६१ करोड लगानी हु“दैछ, जसमा सञ्चय कोÈले १६ अर्ब रुपैयाँ कर्जा दिनेछ । बा“की १६ अर्बमा साढे ६ देखि ७ अर्ब रुपैयाँ चिलिमेको हुने लगानी हुनेछ । विद्युत् प्राधिकरणका ३ अर्ब, बा“की सर्वसाधारणबाट ८ अर्ब उठ्नेछ । भोटेकोशीको लागत निर्माण अवधिको ब्याजसहित साढे १४ अर्ब, रसुवागढीमा साढे १४ देखि १५ अर्ब, माथिल्लो र तल्लो सान्जेनमा साढे ७ अर्बदेखि ८ अर्ब रुपैयाँ लगानी हुनेछ ।
बजेट अभावले प्रसारणलाइन निर्माण हुन सकेको छैन, चारवटै आयोजना बन्ने बेलासम्म प्रसारणलाइन निर्माण हुन्छ र ?
सान्जेन र रसुवागढीलाई एउटै प्रसारणलाइनमा जोडिनेछ । चिलिमेबाट प्रसारणलाइन त्रिशूलीमा ल्याउने विÈयमा सरकारस“ग छलफल भइरहेको छ । यसमा प्राधिरकणले सर्वे गरिरहेको छ । भोटेकोशीमा विश्व बैंक र एसियाली विकास बैंक (एडीबी) ले तामाकोशी बाह्रबीसे काठमाडौं जोड्ने प्रसारणलाइन बनाउन सहयोग गर्दैछ । मध्यभोटेकोशीको बिजुली बाह्रबीसे हवमा जोड्नेछौं । यसका लागि साढे ४ किलोमिटर मात्र लाइन बनाउनुपर्छ । त्यसैले विद्युत् उत्पादनहुनु अघि प्रसारणलाइन निर्माण भइसक्छ ।
पूर्ण सरकारी मातहतको मेलम्ची खानेपानी आयोजना त समयमा सम्पन्न हुन नसेको अवस्थामा तपाईंहरूको आयोजना कसरी समयमै सम्पन्न होला र ?
मेलम्ची र हाम्रो आयोजनमा फरक छ । तपाईंले भनेझै मेलम्ची सरकारी भएकाले समयमा निर्माण हुन नसकेको यहाँलाई थाहानै छ । तर, हामी जनताको रकम र जनताको सहयोगमा आयोजना निर्माण गर्न लागेका कारण समयमै हामी सम्पन्न गराएर छाड्छौं । कुनै पनि विरोधका स्वरले केही गर्न सक्ने अवस्था छैन ।