नितिगत कमजोरीले गर्दा उद्यमीको क्षमता विकास भएन 

नेत्रप्रसाद पाठक

संयोजक, मेला समिति 

नेपाल घरेलु तथा साना उद्योग महासंघ

घरेलु तथा साना उद्योगको विकास विना मुलुकको अर्थतन्त्र बलियो हुन सक्दैन् । सरकारले उद्योगी व्यवसायीका लागि तयार पारेको ऐन तथा नियममा त्रुटि रहेका कारण तिव्र रुपमा उद्योगको बिकास हुन सकेको छैन् । उद्यमीको विकासकालागि महासंघले विभिन्न नितिगत रुपमा लविङग गर्दै आएको छ । तर, पनि तिव्र रुपमा बिकास भएको पाईदैन् । यसै परिवेशलाई ध्यान दिदै हामीहरुले मेला आयोजना गरेका हौ । 

रुपन्देही जिल्लाको आनन्दवन गाविसमा २०२२ सालमा जन्मनुभएका नेत्रप्रसाद पाठक नेपाल घरेलु तथा साना उद्योग महासंघको केन्द्रीय सदस्य हुनुहुन्छ । पाठक रोडाढुंगा, प्रशोधन उद्योग, पाठक इन्टरनेशनल ट्रेडिङ, पाठक प्रोडक्ट प्रालि लगायतका व्यवसाय संञ्चालन गर्दै आउनुभएको छ । उद्योग व्यवसाय २०४६ सालदेखी संञ्चालन गर्दै आउनुभएका सदस्य पाठठ घरेलु तथा साना उद्योगीको हितमा काम गर्दै आउनुभएको छ । उद्योगीको रुपमा भन्दापनि उहाँ विभिन्न सामाजिक सेवामा सकृय रुपमा लाग्नु भएको छ । उनी बढीमात्रामा सामाजिक उत्तरदायित्व बहन गर्न रुचाउने गरेका छन् । घरेलु महासंघले आगामी २३ देखी आयोजना  गर्न १२ औं राष्ट्रिय औद्योगिक मेलाको सभापति समेत रहनु भएको छ । मेला सम्बन्धि केन्द्रीत भएर कमाण्डर पोष्ट दैनिकलागि रोशन कार्कीले  गरेको कुराकानीको संपादित अंश ः 

घरेलु तथा साना उद्योगबाट उत्पादित वस्तुहरुको बजार विस्तार गर्न महासंघले के गरिरहेको छ ? 

घरेलु तथा साना उद्योगवाट उत्पादित सामानको बजार विस्तारका सन्दर्भमा महासंघले मुलत ः तीनवटा कार्यक्रमलाई प्राथमिकता दिने गरेको छ । पहिलो जिल्ला, क्षेत्र र राष्ट्रिय तहमा औद्योगिक व्यापार मेला र प्रदर्शनी मार्फत बजार सञ्जाल निर्माण गर्ने र विक्रेता र क्रेता तथा उत्पादक र विक्रेता बिचको अन्तरसम्बन्ध विस्तार गर्ने काम हुँदै आएको छ । यसैको पछिल्लो श्रृंखला १२ औं राष्ट्रिय औद्योगिक व्यापार मेला आगामी २३ देखि २७ माघसम्म राजधानीको भृकुटीमण्डपको प्रर्दशनी हलमा हुँदै छ । जसमा ५५ भन्दा बढी जिल्लाका उद्योगीहरु सहभागी हुँदै छन । दोस्रो कोशेलीघरको माध्यामबाट जिल्ला जिल्लाका उद्योगीहरुको उत्पादनलाई बजारीकरण गर्ने लक्ष्यकासाथ कोशेलीघरहरु स्थापनाको क्रम सुरु गरिएको छ । जसअन्र्तगत अहिलेसम्म १६ वटा जिल्लामा कोशेलीघर स्थापना भईसकेका छन । महासंघले आफ्नै पहलमा केन्द्रीय निर्यात गृह निर्माण गर्ने तर्फ प्रारम्भिक काम पनि अघि बढाईसकेको छ । 

मेलाको मुख्य उदेश्य के हो ? 

नेपालभरका उद्यमीले उत्पादन गरेका वस्तुको बजारीकण गर्ने उदेश्यका साथ मेला आयोजना गरीएको हो । यस पटकको मेलालाई विगतका वर्षको भन्दा पृथक रुपमा अगाडी लैजाने हाम्रो योजना छ । उद्यमीले उत्पादन गरेका सामानलाई एक्कै स्थानमा जम्मा गरेर उपभोक्तालाई लिन सजिलो बनाउनका लागि मेला आयोजना गरेका छौ । यसका अतिरिक्त सामानको राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय स्तरमा सामानको बजारीकरण गर्ने पनि हो । मेलामा ३ लाखले अवलोकन गर्ने र १० करोड रुपैयाँको आर्थिक कारोवार गर्ने लक्ष्य हामीले लिएका छौ । 

मेलामा कस्ता उद्यमीले सहभागिता जनाउने छन् ?

घरेलु तथा लघु उद्यमीको धेरै संख्यामा सहभागिता हुने छ । मेलामा ३ सय ४० स्टल रहनेछन् । जसमध्ये महासंघले यसपटकको मेलामा उद्यमीको सहभागितालाईनै प्रमुख बनाएको छ । हामीले उपत्यका बाहिरवाट आउने उद्यमीलाई निःशुल्क स्टलका अतिरिक्त सवारी साधन र आवसको पनि व्यवस्था मिलाएका छौ । महासंघको संगठनात्मक अवस्थाको कुरा गर्दा अहिलेसम्म ७४ वटा जिल्लामा शाखा विस्तार भएका छन । अहिलेसम्म ३५ हजार उद्यमीले महासंघको सदस्यता लिएको आँकडा देखिन्छ । त्यसैगरी, महासंघ अन्तर्गत महिला उद्यमीहरुको छुट्टै केन्द्रीय महिला उद्यमी समिति कार्यरत छ । जसअन्तर्गत ५४ जिल्लामा जिल्ला महिला उद्यमी समित रहेका छन् र त्यसमा आबद्ध झन्डै ८ हजार महिला उद्यमीहरु संगठित छन् । यसका अतिरिक्त महासंघ अन्तर्गत १६ वटा वस्तुगत उद्योग संघहरु रहेका छन् । यसरी हेर्दा निजी क्षेत्रमा महासंघ उद्योग वाणिज्य महासंघपछिको दोस्रो ठूलो सञ्जाल हो । 

अहिलेका मूल समस्याहरु के हुन् ?

लघु उद्यम, घरेलु तथा साना उद्योग परम्परागत सीप, स्थानीय सीप र कच्चापदार्थ तथा पारिवारिक लगानीमा सञ्चालन हुने उद्योगहरु हुन् । यिनको मूल समस्या भन्नु नै उद्योगमा संलग्न व्यक्तिहरुको व्यवस्थापकीय तथा प्राविधिक क्षमता, थप लागानीका लागि वित्तीय पहुँचको समस्या, त्यसैगरी, उपयुक्त र उन्नत प्रविधिको ज्ञान र उपयुक्त माध्यमद्वारा बजार पहुँचको समस्या प्रमुख हुन् । यी समस्याको समाधान उपयुक्त नीतिगत प्रोत्साहन र प्रवद्र्धनात्मक कार्यक्रमका माध्यमबाट मात्र सम्भव छ । तर, लामो समयदेखि यस क्षेत्रमा राज्यको उपयुक्त ध्यान पुग्न नसकेको कारणले गर्दा यस क्षेत्रका समस्या सम्बोधन हुन नसकिरहेको अवस्था छ । 

उद्यमीहरुको क्षमता विस्तारकालागि के कस्ता कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ ? 

क्षमता विकासको कुरा गर्दा लघु, घरेलु तथा साना उद्योगको क्षेत्रमा मालिक आफै कामदार हुने, आफै व्यवस्थापक हुने र आफै बजार प्रवद्र्धक हुने अवस्था विद्यमान छ । यो पनि परम्पराकै उपज हो । त्यसैले यस्ता उद्योगको प्रवद्र्धन र विकासका लागि आवस्यक हुने सबै खाले जनशक्ति उत्पादन गर्नु आजको आवस्यकक्ता छ । यसका लागि महासंघले विभिन्न शैक्षिक प्रतिष्ठान र तालिम प्रदायक संस्थाहरुसँग समझदारी त विकास गरेको छ । तर, यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन हुन नसकिरहेको अवस्था छ । हाम्रो मुलुकमा एकातिर चरण शैक्षिक बेरोजगारी छ । अर्कोतर्फ ठुलो संस्थामा सञ्चालित लघु, घरेलु तथा साना उद्योगहरु उपयुक्त जनशत्तिको अभावमा पिडित बनेका छन । त्यसैले महासंघले यो समस्या समाधान गर्न एउटा एकिकृति दिृष्टकोण र कार्यक्रम ल्याउने सन्दर्भमा पहल र पयत्न गरिरहेको त छ । तर, निती निर्माताहरुको चासोमा यो विषय पुग्न नसकेको हुँदा स्थिती यथावत छ । 

समस्या समाधानकालागि कस्तो पहल भएको छ ?

महासंघ लघु घरेलु तथा साना उद्यमीहरुको छाता संगठन हो । महासंघले मूलत ः यस्ता उद्यमीहरुको प्रवद्र्धन र विकासका लागि राज्यलाई उपयुक्त नीति निर्माणमा सल्लाह र सहयोग पु¥याउँदै आएको छ । यसको पछिल्लो शृंखला भनेको औद्योगिक नीति २०६७ को निर्माण र यस अनुरुपका औद्योगिक व्यवसाय ऐन र नियमावलीको निर्माण हो । महासंघको विशेष सहभागीतामा पारित औद्योगिक नीति अन्र्तगत लघु, घरेलु तथा साना उद्योगीलाई छुट्टै विषेस नितीगत विशेषता गरेको छ । ति व्यवस्था अनुरुप औद्योगिक व्यवसाय ऐन र नियमावली बन्नुपर्छ भन्ने महासंघको अवधारणा हो । अब हाल रहेको मस्यौदालाई पूर्नलेखन गरि एउटा पूर्ण औद्योगिक व्यवसाय ऐन बनाउन आवस्यक छ । 

कस्तो औद्योगिक निती आवश्यक छ ? 

सरकारले औद्योगिक निति निर्माण गर्न अगाडी सरोकारवाला निकायसँग व्यापक रुपमा परामर्श र सहकार्य गर्नुपर्छ । उद्योगलाई प्रोत्साहित गर्ने खालको निति हुनुपर्छ । जुन उद्योग निरुसाहीत भएर विस्थापन गर्ने खालको हुन हुदैन् । उद्योग वातावरणमैत्रि बनाउन विभिन्न निति तर्जमा गरेपनि अनुगमन र मुल्याकनको अभाबका कारण  पछिल्लो समय उद्योग पुनस्थापनको नाममा मापदण्ड लागु गरी उद्योगलाई विस्थापन गर्ने काय हुदै आएको छ । यस्तो कार्य तत्काल रोकी पुनस्थापन गर्ने स्थान राज्यले व्यवस्थापन गर्ने निति ल्याउन जरुरी छ । 

महासंघ समस्या समाधान गर्न व्यवहारिक रुपमा कस्तो पहल गर्दै आएको छ ?

मुलुकमा सञ्चालनमा रहेका कुल उद्योग मध्ये ६० प्रतिशत भन्दा बढी उद्योग रुग्ण अवस्थामा छन् । त्यसको विकाशका लागि राज्यले कुनै पहल गरेको पाइदैन् । आर्थिक वर्ष २०६६÷०६७ सालसम्ममा करिब २ लाख ३० हजार लघु घरेलु तथा साना उद्योग दर्ता भएकामा आव २०६७÷०६८ मा करिब एक लाख १० हजार उद्योगहरुले मात्रै नविकरण गरे । यसबाट ठुलो संख्यामा उद्योग बन्द भएको अवस्था देखिन्छ । यसैगरि उद्योग बन्द हुनुका पछाडी थुप्रै कारणहरु छन । ति कारणहरुको खोजविन गरि समस्या समाधान गर्न सरोकारवाला सबैको चासोको विषय हुनुपर्दछ । यसकालागि महासंघले घरेलु तथा साना उद्योग विभागसँग मिलेर जिल्ला तहमा उद्योग नविकरण र दर्ता गर्दा परामर्स सेवा दिने कार्यको थालनी गरेको छ । यसबाट उद्योगीहरु लाभावित् हुने एउटा पक्ष हो भने अर्कोतर्फ यसले उद्योगको आयु बढाउन सहयोग पु¥याउँछ । यसकालागि महासंघले केन्द्रीय बैंक र वाणिज्य तथा विकास बैंकहरुसँग उपयुक्त कर्जा प्रवाहका लागि पहल गर्दै आएको छ । 

किन महासंघले वैकल्पीक उर्जासँग मेला आयोजना गर्न सहकार्य गरेको हो ? 

मुलुकमा दैनिक रुपमा हुने लोडसेडिङबाट घरेलु तथा साना उद्योगहरु धरासायी वन्दै आएका छन् । उद्योगिहरुले कसरी उद्योग संञ्चालन नियमित रुपमा गर्न सक्छन भनेर हामीले वैकल्पीक उर्जासँग सहकार्य गर्न आवश्यकता देखियो । मेलामा वैकल्पीक उर्जाको वारेमा उद्यमीलाई जानकारी गराउन सकेमा उद्योगहरु नियमित रुपमा संञ्चालन हुने र उद्यमीले गरेको लगानि खेर जादैनन् । पछिल्लो समयमा उद्यमीलाई उर्जाले गरेको सहयोगका कारण पनि एकसाथ अगाडी बढेका हौ ।  

अन्त्यमा 

हामीले मेला आयोजना गरेका छौ । यस मेलामा उद्योगी व्यवसायीको सहभागिताको साथै उपभोक्तालाई वस्तुको जानकारी राख्ने मौकाको रुपमा सदुपयोग गर्नुहुन अनुरोध गर्दछु । प्रर्दशनीलाई थप प्रभाबकारी बनाउन हामीले सवैको सहयोगको अपेक्षा राखेका छौ । प्रर्दशनीका अवसरमा विभिन्न राष्ट्रिय तथा स्थानिय ख्यातिप्राप्त कलाकारहरुद्वारा सास्कृतिक कार्यक्रम पनि आयोजना गरेका छौ । उद्यमीको हितका लागि सञ्चार माध्यमले पु¥याएको योगदान महत्वपुर्ण रहने छ ।