ब्रान्डेट सामानको नाममा उपभोक्ता ठगी
रोशन कार्की
काठमाडौं, फागुन १२ । नेपाल भित्रने अधिकांश सामानलाई व्यवसायीले न्यून बिजकीकरण गरी महँगोमा बिक्री गर्दै आएको रहस्य खुलेको छ । व्यापारीले दक्षिण र उत्तरी नाकाबाट नेपाल भिœयाइएका समानमा मनोमानी मूल्य तोकी बिक्री गर्दै आए पनि सरकार उदाशीन देखिएको छ । व्यापारीले अधिकांश सामानको वास्तविकभन्दा धेरै कम खरिद मूल्य देखाई न्यून बिजकीकरण गरेर ठूलो परिमाणमा राजस्व छल्दै आएका छन् । उनीहरूले भन्सार नाकामा राजस्व छली गर्नकै लागि भन्सार कर्मचारीको सहयोगमा न्यून बिजकीकरण गरी सामान भिœयाउने र नेपाली बजारमा ब्रान्डेट सामानको नाममा महँगो बिक्री गरी उपभोक्ता ठग्ने काम गरिरहेका छन् ।
यसरी भन्सार छली र न्यून बिजकीकरणका सामान काठमाडौंको दरबारमार्ग, न्यूरोड, पुलतीसडकलगायत पसलबाट बिक्री हँुदै आएका छन् । व्यापारीले ब्रान्डेट एक जोरा जुत्ताको भन्सार १ हजार रुपैयाँमा बिजकीकरण गरी नेपाल भिœयाउने गरेका छन् । न्यून बिजकीकरण गरी नेपाल भित्रिएका सामानलाई ५० हजार रुपैयाँमा बिक्री गरी उपभोक्ता ठगी गर्ने गरेको उपभोक्ताको आरोप छ । भन्सारमा उल्लेख हुने खरिद मूल्य र बजारको बिक्री मूल्यबीचको ठूलो अन्तरमा व्यवसायीले कर छली गरेको राजस्व अनुसन्धान विभागको एक अनुसन्धानलेसमेत पुष्टि गरेको छ । विभागका एक कर्मचारीले नाम उल्लेख नगर्ने शर्तमा भने, ‘आयातकर्ताले अचाक्ली नाफा खाइरहेका छन्, यसतर्फ सम्बन्धित निकाय गम्भीर भए पनि ठगीमा पर्ने उपभोक्ताले औपचारिक रूपमा उजुरी नगरेकाले सोबारे अनुगमनमा कठिनाई हुनेगरेको छ ।’
यसरी चोरी र छलीका साथै न्यून बिजकीकरण गरी ल्याइएका तयारी पोशाक, जुत्ता, कम्प्युटर, ल्यापटप, घडी, अत्तर, मोटर पार्टस्, धुलोदूध, मदिरा, पेयपदार्थ, क्यामेरा, टेलिभिजनलागयत विलासिताका सामान व्यापारीले महँगोमा बिक्री गरिरहेका छन् । व्यवसायीले त्यस्ता वस्तुको भन्सार जा“चपास गर्दा बजार मूल्यभन्दा ६ सय प्रतिशतसम्म कम मूल्यांकन गराउने पाइएको छ ।
कर्मचारीकै मिलिमतोमा बजारमा एउटा कम्प्युटरको उपभोक्ता मूल्य ब्रान्ड र स्पेसिफिकेसन हेरी १६ हजारदेखि बढी मूल्यमा बिक्री हँुदै आएको छ । ती वस्तुलाई भने भन्सारमा जा“चपास गर्दा औसत १० हजार रुपैयाँभन्दा कम देखाउने गरिएको छ । भन्सार शुल्क एक प्रतिशतमात्र तिर्नुपर्ने कम्प्युटरमा १३ प्रतिशत मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) छल्न यसो गरिएको हो । नेपालमा कम्प्युटरको जति कारोबार भइरहेको छ, सबैमा भ्याट छली हुनेगरेको पनि अनुसन्धानबाट खुलेको छ ।

भन्सार नाकामा न्यून बिजकीकरण प्रकरण

कालाबजार नियन्त्रण ऐनमा एउटा वस्तुमा २० प्रतिशतभन्दा बढी नाफा खानुलाई गैरकानुनी हुने उल्लेख छ, तर ऐनविपरीत व्यवसायीले ५ सय प्रतिशतभन्दा बढी नै नाफा लिँदै आएका छन् । तयारी कपडा, जुत्तालगायत सामानको गुणस्तर र मूल्यको आधिकारिकता जा“च्न नसकिने भएकाले नियन्त्रण गर्न नसकिएको भन्सार विभागको स्वकारोक्ति छ । आयात गरिने विभिन्न ब्रान्डका सामानको मूल्य विदेशमा कति पर्छ भन्ने जानकारीसमेत भन्सार विभागमा हु“दैन । भन्सार विभागले शंका लागेका वस्तुको जा“चपासपछि पनि पुनः परीÔण गर्न कार्यालय खडा गरे पनि ती कार्यालयले यसबारेमा केही गरेका छैनन् । गाडी, टेलिभिजन, मार्वल, क्यामेरा र अन्य विद्युतीय सामानलगायत एक दर्जन वस्तुमा भन्सार बिन्दुमै अधिकतम् बजार मूल्य (एमआरपी) उल्लेख गर्नुपर्ने प्रावधान भए पनि त्यो कार्यान्वयन प्रभावकारी हुन सकेको छैन । आयातकर्ताले भन्सार बिन्दुमा एमआरपी उल्लेख गरे पनि बजारमा कति मूल्यमा बिक्री गरिरहेको छ भनेर अनुगमन नहु“दा यो प्रभावहीन भएको हो ।
व्यापारीहरूले बढी नाफाका लागि कर कम बुझाउन आयातित सामानको मूल्य कम देखाउ“दै वास्तविक मूल्य अर्कै राख्ने गरेका छन् । एलसी वा टीटीमा आयात गरिने सामानको मूल्य थोरै देखाए पनि वास्तविक मूल्य बढी हुने हु“दा सो बढी रकम तिर्न उनीहरूले हुण्डीको सहारा लिनेगरेका छन् । न्यून बिजकीकरणको असर भन्सार राजस्वमात्र होइन मूल्य अभिवृद्धि कर र आयकरमा पनि पर्ने गरेको छ । भन्सारमा न्यून बिजकीकरण भएका कारण अर्थतन्त्र नै जोखिममा पर्दै आएको छ ।