चैतदेखि खानेपानीको कडा अनुगमन
टाइम्स संवाददाता काठमाडौं, फागुन २३ । उपत्यकामा खानेपानीको अभावको मौका छोपी विभिन्न पानी व्यवसायीले मापदण्डविपरीत बिक्री गर्ने पानी उद्योगमाथि सरकारी निकायले चैतदेखि कडा अनुगमन गर्ने भएको छ । मापदण्डविपरीत डिपबोरिङ गरी गुणस्तरहीन पानी खुला रूपमा बिक्री गरेको खुलासा भएपछि काठमाडौं उपत्यका खानेपानी व्यवस्थापन बोर्डले अनुगमनको तयारी गरेको हो । सरकारले रिङरोडभित्र डिपबोरिङ गरी पानी तान्न नपाउने सूचना जारी गरे पनि पानी व्यापारीले सूचनाको बेवास्था गर्दै डिपबोरिङबाटै दैनिक लाखांै लिटर पानी बिक्री गर्ने गरेका छन् । विनादर्ता लामो समयदेखि बालाजु क्षेत्रमा सञ्चालित चारवटा स्रोत रिङरोडभित्र नै बोरिङ गरी पानी बिक्री गरेको स्थानीय बासिन्दाले बताएका छन् । राजनीतिक दलको आडमा मापदण्डविपरीत सौगात खानेपानी सेवा, खडादेवी खानेपानी सेवा, शोभा भगवती खानेपानी सेवालगायत कम्पनीले पानीको मुख्य स्रोतबाटै पानी बिक्री गरिरहेका छन् ।
स्थानीय बासिन्दा र वडाको स्वीकृतसहित आउने र पुरानो खानेपानीलाई सञ्चालन गर्न स्वीकृत दिएको तर, नयाँलाई भने मापदण्ड पूरागरेपछि मात्र स्वीकृति दिने गरेको काठमाडौं उपत्यका खानेपानी व्यवस्थापन बोर्डका प्रवक्ता योगेन्द्र बमले दाबी गरेका छन् । प्रवक्ता बमले भने, ‘उपत्यकाभित्र रहेका ६५ वटा पानीको स्रोतमध्ये अधिकांश गुणस्तरहीन पाइएका कारण बोर्डकोतर्फबाट चैतको पहिलो सातादेखि कडाइकासाथ अनुगमन गरेर कारबाही गर्ने छौं ।’ तत्काल बोर्डले सोचेअनुसार अनुगमनका लागि कठिनाई रहेकाले सोबारे विज्ञ र प्राविधिकसँगको छलफलपछि अनुगमन सुरु गरिने उनले जानकारी दिए । खानेपानी अभावकै कारण उच्च वर्गका मानिस र ठूला–ठूला अपार्टमेन्टमा बस्नेदेखि सर्वसाधारणले समेत राजाधानीमा खुलेआम गुणस्तरहीन पानी पिउनुपर्ने बाध्यताको फाइदा उठाउ“दै दैनिक पानी व्यापारीले ‘पानीको नाममा किटाणु’ बिक्री गरेको उपभोक्ताको गुनासो छ ।
बोर्डसहित अन्य सरोकारवाला निकायले राजधानीको विभिन्न स्थानमा विनादर्ता सञ्चालन गरिएका पानीका स्रोत र पानी ढुवानी साधनमा संयुक्त रूपमा अनुगमन गरे पनि सो अनुगनम प्रभावकारी नभएको उपभोक्ताको गुनासो छ । पानी व्यापारीले ‘मह“गोमा रोग’ बेचेको आरोपसमेत उनीहरूको छ । स्वच्छ खानेपानी भन्दै ट्यांकरबाट गुणस्तरहीन पानी बिक्री गरिएको छ, पानीको जिम्मेवारी लिएको काठमाडौं उपत्याका खानेपानी व्यवस्थापन बोर्ड रमिते बन्दै आएको उपभोक्ताको आरोेप छ ।

बालाजु क्षेत्रको पानी सबैभन्दा बढी गुणस्तरहीन

बोर्ड र अन्यको सहयोगमा बेलाबखत भएको अनुगमनका क्रममा कतिपय उद्योग दर्ता नगरिएको, दर्ता भएकाले पनि न्यूनतम् मापदण्ड पूरा नगरी गुणस्तरहीन पानी बिक्री गरिरहेका छन् । राजधानीमा अधिकांश पानी परीÔणविनै बिक्री गरेको पाइएपछि बोर्डले उपभोक्तालाई सचेत गराउ“दै ट्यांकरको पानी नखान सार्वजनिक रूपमै सूचना जारी गरेको भए पनि फेरि तीनै व्यवसायीले पानी वितरण गरेको पाइएको छ । गैरकानुनी एवं परीÔणविनै पानी बिक्री गरिरहेको आरोपमा नवराज बस्नेत, रमेश बस्नेत र राम लामालाई बोर्डले कारबाही गरेको जनाएको छ ।
बोर्डले अनुमति नलिएका कारण उनीहरूलाई ५ हजार र १० हजार रुपैयाँका दरले जरिवाना तिराइएको हो । बोर्डले गत महिनामा पानी पिउन नहुने भन्दै टौदहको बुद्ध पानी सप्लायर्स, चोभारको गुरु गणेश पानी सप्लायर्स, टौदहकै दक्षिणकाली खानेपानी, चोभारको जलविनायक, नयाँ बसपार्कको शुद्ध खानेपानी सेवा, काठमाडौं गणेशस्थान, गंगाहलको उत्तम खानेपानी, म्हेंपी खडादेवी पानी सप्लायर्स र मनमैजुको अमृत खानेपानी सेवा कारबाहीमा परेको सूचना जारी गरे पनि अझैसम्म ती कम्पनीले पानी बिक्री गरिरहेका छन् ।
यससम्बन्धमा उपत्यका खानेपानी स्रोत तथा ट्यांकर व्यवसायी संघका अध्यÔ विष्णु दाहालल भने उपत्यकाभित्र रहेका सबै पानीको स्रोतमध्ये ८५ प्रतिशत गुणस्तर रहेको दाबी गरे भने बालाजु क्षेत्रमा रहेको पानीको स्रोतका बारेमा भने केही बताएन चाहेनन् । उनले भने, ‘बालाजु क्षेत्रमा रहेका चारवटा स्रोतलाई पनि पिउन योग्यबनाउनेतर्फ लागिपरेका छौं ।’
विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्यांकअनुसार विश्वमा वर्Èेनी १ करोड २० लाख मानिस टाइफाइडबाट प्रभावित हुने गरेका छन् । दूÈित पानीकै कारण विश्वमा वर्Èेनी २० लाख मानिसले ज्यान गुमाउने गरेको संयुक्त राष्ट्रसंघको मानव विकास प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । विश्वमा देखापरेका करिब ८० प्रतिशत रोगको कारण पानी नै भएकोसमेत प्रतिवेदनले उल्लेख गरेकोे छ ।
जलप्रदूÈणकै कारण सन् २०८० सम्मा करिब एक अर्ब मानिस कुपोÈणको शिकार हुने राष्ट्रसंघले अनुमान गरेको छ । नेपालमा मात्र हरेक वर्ष ५ वर्षमुनिका करिब १३ हजार बालबालिकाको मृत्यु दूÈित पानीकै कारण भइरहेको छ । नेपालका करिब ४७ प्रतिशत जनसंख्या स्वच्छ पिउने पानीबाट वञ्चित छन् । बढ्दो जनसंख्या र बिग्रँदो वातावरणले नेपालमा स्वच्छ पानीको आपूर्ति पनि कठिन बन्दै गएको छ । उपत्याकाको पानीको हाहाकारसँगै विकल्पका रूपमा सुरु भएका बोटल, जार र ट्यांकरबाट आपूर्ति हुने अधिकांश पानी पिउनयोग्य छैनन् ।
खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागले परीÔण गरेकामध्ये ५० प्रतिशत उद्योगको प्रशोधित पानी गुणस्तरहीन पाइएको छ । अत्यावश्यक सेवा सञ्चालन ऐन २०१४ मा व्यवसायीले वितरण गरेको पानीकै कारण कसैको मृत्यु भएमा व्यवसायीलाई १४ वर्षसम्मको जेल सजाय हुने प्रावधान छ । तर, ५० प्रतिशत उद्योगहरूले गुणस्तरहीन पानी बिक्री गरिरह“दा सरकारले कारबाही गर्न सकेको छैन ।
राजधानीमा बिक्री गरि“दै आएको भूमिगत स्रोतबाट उपलब्ध हुने पानीमा आर्सेनिकको मात्रा अत्यधिकमात्रामा पाइएको छ । बोर्डका अनुसार विभिन्न पानी उद्योगद्वारा उत्पादित पानीको गुणस्तर अनुगमन गर्नेक्रममा ट्यांकरबाट पानी संकलन गरी परीÔण गर्दा गुणस्तर राष्ट्रिय खानेपानी मापदण्ड–२०६२ अनुसार नभएको भन्दै त्यस्तो पानी प्रयोग नगर्न सूचित गरेको छ । खानेपानी मापदण्ड–२०६२ विपरीत व्यवसायीले वितरण गर्दै आएको पानीमा एमोनिया–१४ एमजी÷एल र कोलीफर्म १८० एमपीएम÷१०० एमएल भन्दाबढी भएको बोर्डले जानएको छ ।
खानेपानी मापदण्ड–२०६२ मा न्यूनतम् कोलीफर्म ३ एमपीएम÷१०० एमएल र एमोनिया–१ दशमलव ५ एमजी÷एल हुनुपर्ने उल्लेख छ । सरकारको कम्पनी रजिष्ट्रार र उपत्यका खानेपानी व्यवस्थापन बोर्डमा दर्ता गराइएका पानी उद्योगले न्यूनतम् मापदण्डसमेत पूरा नगरी सिधैं जमिनमुनि र सिधैं बगेको पानी जम्मा गरी बिक्री गर्दै आएको उपभोक्ताको दाबी छ ।