रक्सी र तासकालागि हजारौँ, पुस्तकका लागि १ रुपैयाँ पनि छैन
–रोशन कार्की
सिन्धुपाल्चोक, फुल्पिङकोट कल्लेरी–३ मा विसं २०२४ साल कात्तिक २८ गते पिता हिरालाल र माता अम्बिकाका कान्छा पुत्रका रुपमा चन्द्रप्रसाद न्यौपानेको जन्म भयो । जीवनको करिब करिब सबै वसन्तमा अन्य रमाइला पाटोलाई चटक्कै बिर्सिएर दर्जन कृतिका ठेली लेख्दैमा उमेरले नेटो काट्न लागेको उनलाई पत्तो नै भएन । नेपाली साहित्यलाई समृद्ध बनाउन केही गर्नु पर्छ भन्दै पसिना बगाएर कमाएको तलब एक रुपैयाँ पनि घरमा लगेनन् । गाउँकै विद्यालयमा शिक्षक भएर लाखौँ विद्यार्थीको भविष्य बनाउँदै र आफ्नो भविष्य साहित्यमा खोज्दै गर्दा उनले हरेक रात भोकै पनि कटाएका छन् ।
चौमासिक रुपमा आउने शिक्षकको मासिक तलब पाएपछि सबै रुपैयाँ बोकेर उनी आफ्नो घर जानुको साटो सिधै एककाँधे झोला बोकेर पैदल आउँथे चौतारा सदरमुकाम । अनि कमाएको रकम दिन्थे छापाखाना र कम्प्युटरलाई । खुला दिल भएका न्यौपानै लामो समयसम्म झुस्स दाह्री नकाटेर खाली समयमा विभिन्न रचना खाली कागज या टेपरेकर्डमा राख्ने गर्दथे । अनि रातका समय टुकी बालेर त्यसलाई उतार्थे कापीमा ।
दुःखी, रुग्ण र असन्तुष्ट प्राणीको छवि बोकेर कवि युगौँदेखि बाँचिरहेछ । अझ नेपाली सन्दर्भमा कवि भन्नासाथ मस्तिष्कमा एक काया टुप्लुक्क देखापर्छ झुस्स दाह्री र कठालोमा मयल जमेको कमिज धारण गरेको, भुक्क उठेको झोला भिरेको र अनुहारमा यति तनाव पोतिएको कि मानौँ सिंगै ब्रम्हान्डको पिर थाप्लोमा बोकेर हिँडिरहेको जस्तो । हो, ठिक त्यस्तै देखिन्थे चन्द्रप्रसाद न्यौपाने पनि । जुन समय मैले पहिलो पटक चौतारामा परिचय हुदाँ उनलाई यही रुपमा भेटेको थिएँ । तर उनको अनुहार पूरै दाह्रीले छोपेको थियो । अनुहार पत्ता लगाउनै हम्मेहम्मे पर्ने खालको तर उनको कमिज÷ सर्टको कलरमा भने मयलचाहिँ थिएन, सफा नै थिए न्यौपाने ।
भानुभक्तले भोगेका भुक्तमान र देवकोटाले बेहोरेका वेदनालाई यथासम्भव किम्बदन्तीकरण गरियो र नेपाली समाजले कविलाई शिरदेखि पाउसम्म दुखैदुःखमा चुर्लुम्म डुबेको विम्बका रूपमा ग्रहण गरेको छ अन्य साहित्यका पुस्तक पढ्दा । अझ हरिभक्त कटवालको कष्टकर मृत्युपश्चात कवि दुःखी प्राणी हो भन्ने धारणाले बढी आधिकारिकता प्राप्त गरेको छ ।
सत्ता, समाज र घरपरिवार, सबै–सबै कविका सुखका वैरीका रूपमा दरिएर आएका छन । किनकी आफूले कमाएको रकम पनि कागजी कात्रोमा खर्च गरेका कारण । चन्द्रप्रसाद यस्ता कवि हुन्, आफूले कमाएको रकमले नपुगेर किताब प्रकाशनका लागि दाताको खोजीमा धेरै पटक भौँतारिएको मैले पाएको छु । उनी पनि धेरै ठाउँमा धाए । कतिले सहयोग गरे । कतिले चासो समेत नदिएको भनेर उनले धेरैपटक भनेका छन् । धेरै जुत्ता फटाए । धेरै दुःख पाए । सरकारी अड्डामा धाए । जानेमाने र छोटेबडे नेताकहाँ पनि धाए । तर, उनलाई कसैले फुट्या कौडी सहयोग गरेनन् । अन्तमा आफ्नो तलबले जति पुग्छ, त्यति नै छापाखानामा दिएर पुस्तक निकाले । अनि ठूलो पहाड फोडेझैँ लामो सास फेरेर भन्थे, ‘अब ३÷४ दिनमा मेरो पुस्तक बजारमा आउँछ ।’
न्यौपानेका धर्मपत्नी होममाया न्यौपाने प्रकाशिका रहेको पुस्तकको मूल्य २ हजार १ सय रुपैयाँ राखे । चन्द्रयुगको टाइप र सेटिङ पनि महाकवि पुत्रीद्वय प्रतिमा र अर्चनाले गरेर ठूलो सहयोग पु¥याएको उनले भनेका थिए । पुस्तकमा चित्रहरु अमित घिमिरे, नारायण घले, सूर्यनारायण श्रेष्ठ, श्याम रञ्जित, युवराज न्यौपाने र श्याम रञ्जितले कोरेका थिए । यसरी सिन्धुको साहित्यिक इतिहासको सय वर्षे अनुपम बन्न पुगेको यस पुस्तकलाई क्लासिक प्रिन्टिङ सर्भिसले छापेको हो ।
चन्द्रयुगलाई १८ वर्ष लगाएर महाकविले तयार पारे । जब वसन्त ऋतु आउँछ, तब काग, कागकै रुपमा र कोइली, कोइलीकै रुपमा पहिचान प्रदर्शन गरेर आप््mनो वास्तविकता मञ्चन गर्नेछ भने झैँ उनले पनि यस समाजमा रहेका अध्ययन नभएका र लेख्न नआउने ठूलै साहित्यकारलाई समेत चुनौति दिए चन्द्रयुग प्रकाशन गरेर ।
तत्कालीन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले समेत यो कृति साहित्यमा चमत्कार भएको बताएका थिए । एक धार्नी तौल भएको चन्द्रयुगका एक–एक ठेली एक–एक हातले सजिलै उचालिदिएर विमोचन गरिदिए । चन्द्रप्रसादलाई प्रधानमन्त्रीले सहजै उचाल्न सक्दैनन् कि जस्तो लागिरहेको थियो रे ! एकहातले उचाल्नसमेत यति श्रम पर्ने यो किताब पढ्न कति श्रम प¥यो होला भनेर न्यौपानेले कुरै कुरामा बताए । चन्द्रयुगको मोटोपनको रहस्य खोतल्न, लेख्दै जाँदा पत्तै नपाई यो यति मोटो भएछ, खाँदै जाँदा पत्तै नपाई कोही मोटाएजस्तै यो किताब पनि लेख्दै जाँदा मोटाए छ रे, उनले भने । २०४७ सालदेखि कविता लेख्न थालेका चन्द्रप्रसादले दुई दर्जन वर्षभन्दा कम अवधिमा तीन दर्जनभन्दा बढी किताब छपाइसके । आठवटा त महाकाव्य छन उनका । कथा र निबन्ध–संग्रहका साथै इराक–अमेरिका युद्धमा आधारित जासुसी उपन्यास युद्धको नाइके पनि प्रकाशित छ ।
कविले दुःख पाउँछ भन्ने आम मान्यता मुताविक त उनी घनघोर दुखिया प्राणी हुन आर्थिक रुपमा । उनले पुस्तक छपाउन कसलाई हारगुहार गरेनन् भन्ने लेखाजोखा नै छैन । उनले कुरै कुरामा भन्ने गर्थे ‘यहाँ रक्सी, तास खेल्नलाई हजारौँ रुपैयाँ दिँदा रै’छन्, तर पुस्तक छपाउन सय रुपैयाँ सहयोग गर्नुहोस् न भन्दा कुरै नसुन्दा रहेछन्’ त्यसैले उनलाई मैले दुःखी न्यौपाने भनेको । उनको किताबबाट न घरखर्च चलेको छ न उनले कमाएको तलबले घरमा नूनतेल नै किन्न प्रयोग गरे । घरपरिवारको कुरो गर्दा उनले भने, ‘दुःख त छ नि । भनेको बेला एकजोर लुगा हाल्न सकिन्न, मीठो–मसिनो खान सकिन्न, छोराछोरीका चाहना पूरा गर्न पनि सकिन्न ।’ गाउँमा मास्टर कान्छोका नाउँले बोलाइन्छन् । फुल्पिङकोटवासी गद्गद् हुँदै मास्टर कान्छोले लेख्यो रे, १४ अञ्चल, ७५ जिल्लामा नाम पु¥यायो रे भनेर भन्न थाले भनेर खुशी भएका छन् । दाम कमाउन नसकेपनि नाम कमाए भनेर ।
मीठो–मसिनो नखाएर, छोराछोरीका चाहना मारेर, गतिलो लुगा पनि नकिनेर सबै खर्च महाकाव्य लेख्न र छाप्न लगाए उनले । सदरमुकाम चौतारामा तलब लिन गएको मान्छे घर फर्किँदा झोलाभरि किताब बोकेर फर्किछन् र खल्तीबाट यौटा सयको नोट झिकेर पत्नीको हातमा राखिँदिँदै भन्छन रे, ‘बचेको यत्ति हो ।’
महिनाको तलब किताब छाप्न खर्च गर्छन उनी । सुरुसुरुमा त घरपरिवारले काँच्चै खान खोज्थ्यो रे । तर यो मान्छेसँग केही लाग्दैन भन्ने बुझेपछि परिवार मौन रहन थालेका हुन रे । उनले जाँड–रक्सीमा खर्च ग¥या होइन, राम्रै काममा खर्च ग¥या हो भनेर चित्त बुझाएका छन रे परिवारले भनेर उनी भन्छन् । किताब प्रकाशकको खोजीमा उनी धेरै ठाउँमा धाए । धेरै जुत्ता फटाए । धेरै दुःख पाए । सरकारी अड्डामा धाए । जानेमाने र छोटेबडे नेताकहाँ धाए । तर, कसैले फुट्या कौडी सहयोग गरेनन् । सहयोग त परको कुरो, नेताहरूबाट उनले प्रोत्साहनका दुई शब्द पनि भेटाएनन् ।
उनले २०४७ सालमा लेखेको कवितालाई लिएर सिन्धुपाल्चोकका तत्कालीन सिडिओले बोलाएर झार्नुसम्म झाँको झारे, यस्तो वाहियात नलेख्नू, नत्र कारबाहीमा पर्लाउ भनेर चेतावनी दिए । तै कारबाहीमा चाहिँ परिनँ भनेर अतितलाई पनि सम्झना गरे चन्द्रप्रसादले संकटकालमा रेकर्डरले झन्डै बित्यास पारेको उनले सम्झिए । संकटकालताका एक दिन नलिन चोकमा आर्मीको चेकिङमा पर्दा उनको गोजीबाट रेकर्डर निक्ल्यो । को होस ? काँ को होस ? कताबाट आइस ? कहाँ जान लागिस् ? किन जान लागिस् ? रेकर्डर किन बोकिस ? माओवादी होस कि माओवादीको जासुस होस तँ ? जस्ता केरकार गरेकाले सेनाले मार्छ कि जस्तो लागेको सुनाए । दुःखैदुःखका साथ चन्द्रयुग निकालेको सुनाए उनले । ‘सकेसम्म चन्द्रयुग भाग–२ निकाल्ने तयारीमा जुटेको छु,’ उनले भने, ‘अब सवैको सहयोग र साथमा दोस्रो भाग निकाल्छु ।’ उनको सपना पूरा होस्, हामी खुला दिलले साथ दिउँ यस्ता यशस्वी कविलाई ।
