पौराणिक इतिहास समेटिएको पुस्तक ‘नवरत्न’

रोशन कार्की लामो समय शिक्षण पेशामा आफ्नो जवानी विताएका पारसमणि पोखरेल अहिले फुर्सदको समय पुस्तक लेख्न र नयाँ÷नयाँ अन्वेषणका कार्यमा सकृय रहेका छन् । २००४ साल असोज २८ गते दोलखाको मालु–५, डाँडागाँउमा बावु स्व.निलप्रसाद र आमा स्व.जसोदा उपाध्याय पोखरेलको कोखबाट जन्मीएका पोखरेल पल्छिलो समयमा हिन्दुधर्म र यस भित्र रहेका विभिन्न विषयम गहिरो अध्ययन र अनुसन्धानमा लागि परेका छन् । गुरु स्व. पिताम्बर तिमल्सिनाबाट भविश्य कसैको निर्धारणमा हुदैन, त्यसैले न मातिनु, न आत्तिनु, न पातिनु भन्ने शिक्षाबाट अभिप्ररित भएर शिक्षण पेशमा होमिएका पोखरेले शिक्षणकै क्रममा विभिन्न पुस्तकहरु लेख्न सुरु गर्नु भएको थियो । उनले कथा कविता र अन्य उपन्यास लेखनतर्फ कहिल्यै ध्यान गएन् । उनले कथा कविता र उपन्यासका पुस्तक लेखेर प्रकाशन गरेर पैसा कमाउनुभन्दापनि आफ्नो कलमबाट लेखिएका पुस्तकले पुरातात्वका विषयमा आउदो पिढीले अध्ययन गर्न पाउन भन्ने उदेश्यले धार्मिक र पुरातात्वक बस्तुको अनुसन्धान गरि पुस्तकको रुपमा प्रकाशन गर्दै आउनु भएको छ । सुरुमा समय र आर्थिक अभावका कारण उनले लेखेका कृतिहरु प्रकाशन हुन सकेका थिएनन् । ५० वर्षसम्म निरन्तर सिन्धुपाल्चोकको महाँकाल गाविस–१ ग्याल्थुममा रहेको सरस्वती प्रावि (हाल उच्च मावि हुँदै हाल मेलम्ची भ्याली क्याम्पस सञ्चालन) मा पहिलो शिक्षकको रुपमा नियुक्त भएर हजारौं विद्यार्थीलाई विभिन्न उच्च तहसम्म पुग्नका लागि ‘कखरा’ सिकाएका पोखरेल संस्कृत भाषाका विज्ञ समेत रहेका शिक्षक हुन् । पारिवारिक वातावरणले शैक्षिक गतिविधिलाई सोचे अनुसार विस्तार गर्न नसकेपनि उनले तत्कालिन समयमा रहेको संस्कृतिक भाषा र वैदिक सनातन कर्मकाण्डका बारेमा राम्रो दख्खल रहेका छ । उनले बाहुन (ब्राम्मण) भएपनि समाजमा हुने कर्मकाण्ड र अन्य कार्यमा ब्राम्मणले गर्ने गरेको कृयाकलापबारे चर्को विरोध गर्ने गरेका छन् । आफु ब्राम्मण परिवारका भएपनि उनले बाहुनले गर्ने विभिन्न काम कार्यको खुलेरै विरोध गरेका छन् । आफुलाई अन्याय, अनाश्वयक काम कार्य सहन नसक्ने स्वाभावका पोखरले धर्मकर्म र हिन्दुधर्मको मुख्य पाटो केहो भन्ने विषयमा खोजीनितीमा लागेका छन् । एकातर्फ समयअनुसार काम कार्य हुनु पर्ने भन्ने आवाज उठाउदै आएका पोखरेलले पछिल्लो समयमा ‘नवरत्न’ नाम दिएर अर्को पुस्तक प्रकाशन गरेका छन् । उनले हजारौं वर्ष पुराना भौतिकवादी शिक्षामा नाम र काम दुवै नआउने प्रायः युवा पीडिले नपत्याउने प्रागैतिहासिक व्यक्ति विशेषलाई नवरत्न बनाएर पाठक सामु ल्याएको बताएका छन् । यो पुस्तकमा अलौकिक र अपत्यारिलो घटना जोडिएका छन् । यसमा ‘श्रीमदेभागवत् नवम् स्कन्धमा मेरो वंशावली छ, त्यसकै आधारमा वुद्ध विहारहरु समेटेर मेरो इतिहास लेख्नु, जरादेखि शंखधर शाख्वाः समेत नेपालका प्रागैतिकासिक एवम् राष्ट्रिय ऐतिहासिक धरोहरहरु हुनु, तिनीहरुलाई ओझेलमा पारिएको छ, तिमिले यिनीहरुलाई कदापी विर्सनु हुदैन् ।’ उल्लेख छ । पोखरेलले नवरत्न पुस्तकमा कुशका १८ पुस्तामा राजा मरु कतापाग्राम प्रबेश गरेपछि ‘कलेरन्ते सूर्यवंशं भाविता पुनः’ । त्यसपछि गौतमबुद्धको पुख्यौली इतिहास सहश्राव्दी भन्दा वर्ष ओझेलमा पारिएको बारे उल्लेख गरेका छन् । उनले २०६९ पितृपक्षमा वैदिक शास्त्रीय रुपरेखा, २०७० माघमा परिमार्जित ‘श्री स्वथानी माघमाहात्म्य व्रतकथा’ नामक स्थास्थानसंग नाता जोडिएको पुस्तक प्रकाशित गरेका छन् । यसैबीच, पोखरेलले खुसबहादुर खड्काको सहयोगमा अर्को पुस्तक प्रकाशित गरे ‘नवरत्न’ । सो पुस्तकमा तपोवनी नामले परिचित भएर नेपाल नामले अस्तित्व कायम गराउने प्रत्येक रत्नहरुको भुमीकामा राष्ट्रिय एकता, धर्म र संस्कारमा समन्वय भएको देखाएका छन् । सो पुस्तकमा राष्ट्र उत्थान कार्य गरेर राष्ट्रिय अस्तित्व कायम भएको स–प्रमाण प्रस्तुत गरेका छन् । पोखरेलले सो पुस्तकमा ब्रह्मवादीनी जरा, महर्षि नीमि, आदिकवि वाल्मीकी, महर्षि वेदव्यास, ब्रह्मवादिनी गार्गी, गौतमवुद्ध, प्रथम भिक्षुणी यशोधरा गोपी, गुरु गोरखनाथ र शंखधर शाख्वा गरि १९ विधामा नेपालको पौराणिक इतिहार लेखेका छन् । एकातर्फ सनातन धर्ममा हुने अनाश्यक झन्झटबाट आम हिन्दुलाई छुटाकारा दिलाउने उदेश्यले अनुसन्धान र अन्वेषणमा लागेका पोखरेल विचमा गौतम बुद्धको जन्मका बारेमा बढ्दै गएको दुविधालाई समधान गर्नकै लागि २०५७ सालमा कपिलवस्तुको सूर्यवंश पौराणिक रुपरेखा प्रकाशन गरेर बुद्ध नेपालमै जन्मीएको प्रमाण पेश गरेका छन् । उनको सो कृत्ति जम्मा ११ पेजको भएपनि त्यसभित्र पौराणिक कालका इतिहाँसलाई शव्दमा उर्तान सफल भएका छन् । सो कृत्ति अहिलेपनि त्रिभुवन विश्वविद्यालयको पुस्ताकालयमा अझै पनि अध्ययन गर्न सकिन्छ । अझै बुद्धको जन्मका बारेमा विवादहरु आई रहे पछि उनले पौराणिककालका दस्ताबेजहरुको खोजीमा लाग्नु भयो । त्यसको प्रमाणमा नेपालमै बुद्धको जन्म भएको प्रमाण सहित तत्काल भारतीय अखबारहरुमा छापिएको समाचारहरु समेटेर २०६३ सालमा षड्रस प्रकाशन गरेका छन् । जुन पुस्तकको पृष्ठ १२, १३ र १४ मा जुन भाषामा प्रकाशित समाचार हुबहु समेटेर प्रमाणित गरेका छन् । उनले सो पुस्तकमा हिन्दुस्थान समाचार वार्षिक १९७० को पेज १९, ५८, कल्याण नारी विशेषाड्क जनवरी १९४८ पेज ७१४ गोरखपुर, भारत वर्षको पुरानो शैक्षिक पाठ्यक्रमको इतिहाँसबाट अध्याय ७ मा उल्लेख गरेको प्रमाणहरु रहेका छन् । शिक्षण पेशा, समाजसेवाकै विचमा समय निकाले आफ्नो साहित्यीक यात्रापनि संगै अगाडि बढाएका पोखरेल पछिल्लो समयमा आफ्नो जागिरबाट रिटार्ड जीवनमा कविता, कथा, उपन्यास र अन्वेषण लेखनमा व्यक्त रहेका छन् । विभिन्न सम्मानबाट सम्मानित पोखरेल सादा जीवन उच्च विचार राख्नु पर्छ भन्ने भावनालाई कदर गर्ने गर्दछन् । पुस्तक लेखनकै क्रममा उनले पछिल्लो समयमा प्रकाशित गरेका वैदिक शास्त्रीय रुपरेखा, महर्षि अत्रि प्रकाशन गरेर हिन्दुधर्ममा गरिने कर्मकाण्डको सविस्तार गरेका छन् । पोखरेलले सो पुस्तकलाई सात खण्डका विभाजन गरेर प्रकाशित गरेका छन् । विशेषगरी सो पुस्तकमा हिन्दुधर्ममा पुरातन विचारबाट सञ्चालन हुदै आएको र बाहुनले आफ्नो पृत्रिलाई तर्पण दिन लगाउने गरेका कारण सो गलत हो भन्दै सो पुस्तकबाट सार्वजनिक गरेका छन् ।

अक्षारलवणन्य : स्युर्निमज्जयेयुश्च ते त्रयहम् मांसाशनं च नाश्नीयु : शयीरंश्च पृथक क्षितौं ।।७३।। अर्थात मृत्तशौचमा कृत्तिम नुन नखानु, तीन दिन पोखरी वा नदीमा स्नान गर्नु । मासु नखानु र एक्लै भुइँमा सुस्तु । सन्निधावेष वै कल्प : शावाशौचस्य कीर्तिक । ऋसन्निधावयं ज्ञेयो विधि : सम्बन्धिबान्धवै : ।।७४।। अर्थात, मृत्तशौचको यो विधि मृतकका सपिण्डिहरु एकै ठाँउमा रहेनेहरुको लागि भनिएको हो । सम्बन्धितहरु टाढाहुनेहरुको लागि लेखिएको विधि भने फरक रहेको उल्लेख छ । पोखरेलको अन्वेषणबाट कपिलबस्तुको सूर्यवंश पौराणिक रुपरेखा २०५७, षडरस (नेपाल सन्दर्भ) २०६३ भदौं र वैदिक शास्त्रीय रुपरेखा २०६९ असोज सहित ३ वटा कृर्तिहरु पुस्तक साना भएपनि धर्मस्थल र इतिहासका गर्भमा प्रबेश गरेर धर्म र सास्कृतिलाई देशप्रेमको मार्गमा जोड्न सफल देखिन्छन् । यता वैदिक सनातन कर्मकाण्ड महासंघ काठमाडौं जिल्ला समितिले प्रकाशित गरेर वैदिक शास्त्रीय रुपरेखाको गरिमा अझ बढाएको छ । कपिलवस्तुको सूर्यवंश पौराणिक रुपरेखा ले सिद्धार्थ गौतमका पूर्वजहरुको दक्षिणी नेपालम भूमीगत प्रवेश शताव्दियौं पश्चात कपिलवस्तुमा राज्य स्थापना र ४२ पुस्ता राज्य निरन्तरता स्पष्ट्याएको छ । षडरस (नेपाल सन्दर्भ) (१) कोशीमण्डललाई ईश्वरीयनातामा जोड्नु (२) गुरु गोरखनाथको सनातन वर्णश्रमधर्म उत्थान गर्ने भुमीका (३) नेपाल वुद्धजन्मभूमी भएको भारतीय विद्धानहरुका प्रमाणित लेख अनुक्षेदहरु (४) विक्रम संवत इतिहास (५) नेपालमा शिक्षा विकासको इतिहास (६) नेपालको सिमरौनगढमा कर्णठकवंशी राज्यको इतिहास समेत लुकेको केही इतिहास देखाउन सफल देखिन्छ । प्रकाशित श्री वैदिक शास्त्रीय रुपरेखा सनातनी हिन्दुहरुका लागि आवश्वयक र महत्वपूर्ण पुस्तक छ । कहिले काही सनातनीहरुलाई सामान्य कुरामा पनि ज्योतिषशास्त्र, धर्मसिन्धु, निणैयसिन्धु र मनुस्मृती समेत जुटाउनु पर्छ । त्यस्ता समयमा यस पुस्तकले प्रायः जासो सहषेथ पुर्याउने अधिक संभावना छ । यस पुस्तकमा ७ खण्ड र ४७ विषयहरु देखिन्छन् । तापनी यसभित्र धेरै गुणा बढी कार्यसम्पादनका पक्षहरु छन् । प्रारम्भिक अनुशासनमा व्यक्ति विशेषको कर्तव्य उल्लेख छ । भने ज्योतिष पक्षमा जन्मदेखि मृत्यु पर्यन्त १६ संस्कार, स्त्रिीः उपनयन, कालसर्प, योगशान्ति, विवादित शक्तिहरु केही माननीय शक्तीहरु जस्ता रोचक विषय छन् । पितृत्पत्तिमा चारैवर्णक पितृको नाम उल्लेख छन् । जसलेगर्दा वैश्य, शूद्र समेतले स्वय पितृको नाम लिएर श्राद्धकर्ममा तर्पण दिन सक्ने छ । आशौच नियार्णमा दशाहशौचको परम्परा भित्र त्रयाहशौच (३ दिने) र सद्यशौच (१ दिने)को शास्त्रीय प्राबधानहरु, विशेष रोचक र बदलिदो युगको प्रवहासंगै धेरै मेलखान सक्छन् । प्रथम श्राद्धाकर्ता अत्रि बंशज महर्षि नीमि यही देशका निवासी हुन । नेपाल प्रकृत हिन्दुराज्य हुनुको मुख्य कारण विशेष प्राकृत स्थान र स्थानीय आदिवासीहरुको भाषायासंग सम्बन्धित हुँदा देश भक्तिसंग यो पुस्तकको विशेष सम्बन्ध देखिन्छ । धर्म संस्कृति सम्बन्धी खोज अन्वेषण गर्ने व्यक्तिको सेवा नगन्य एव ओझेलमा परेको भएपनि राज्यले मुल्याड्कन गरेर आफ्नो सूचीमा राख्नु कर्तव्य हुन आउछ । karkirimn@gmail.com