अन्तःशुल्क विभाग गठन अन्योलमा

सरकारले चालू आर्थिक वर्षको बजेटमा घोषणा गरेको अन्तःशुल्क विभाग गठन 'सरकारी खर्चमा मितव्ययिता कायम गर्ने निर्देशिका' का कारण अन्योलमा परेको छ । निर्देशिकाले निजामती, प्रहरी, सेना लगायत कुनै पनि पदमा नयाँ दरबन्दी थप्न र नयाँ संगठन स्थापना गर्न बन्देज लगाएको छ । विभाग गठनका लागि अर्थ मन्त्रालयले साउनमै सहसचिव विष्णु लम्सालको संयोजकत्वमा कार्यदल गठन गरी तयारी सुरु गरेको थियो । कार्यदलले आउने १५ गतेभित्र प्रतिवेदन दिनुपर्ने छ । 'प्रतिवेदन बुझाउने मात्र हो, विभाग गठन हुने छाँटकाँटचाहिँ छैन,' कार्यदलका एक सदस्यले भने । विभाग गठन गर्दा १ सय ५० को हाराहारीमा दरबन्दी आवश्यक पर्ने देखिएको छ । अहिले अन्तःशुल्ककै दरबन्दीमा कार्यरत र भन्सारको राजपत्र अनंकित तहको दरबन्दी सार्दा पनि करिब ८० दरबन्दी थप गर्नुपर्ने भएको छ । विभागका साथै पाँचदेखि सात वटा कार्यालय सञ्चालन गर्नुपर्ने कार्यदलको अहिलेसम्मको निष्कर्ष छ । 'कार्यदलको सुझाव अनुसार विभाग दरबन्दी गर्नु मितव्ययिता सम्बन्धी  निर्देशिकाको ठाडो उल्लंघन हो,' अर्थसम्बद्ध स्रोतले भन्यो ।    बजेट वक्तव्यमा उल्लेख भए पनि छुट्टै विभाग गठन गर्ने कुरामा मन्त्रालयका अधिकांश अधिकारी यसको पक्ष्ामा थिएनन् । विभाग गठन गर्दैमा राजस्व असुली नहुने भन्दै तिनले भन्सार विभागमा गाभ्न वा आन्तरिक राजस्व विभाग अन्तर्गत पुनःसंरचना गर्नुपर्ने गरी दुई थरी राय दिइरहेका थिए । 'बजेटमा विभाग गठन गर्ने कुरा राख्ने कुरामै विवाद थियो,' एक अधिकारीले भने । सचिव कृष्णहरि बाँस्कोटा छुट्टै विभागको पक्षमा रहे पनि अधिकांश अधिकारी यसमा सहमत छैनन् ।    आन्तरिक राजस्व विभागका महानिर्देशक राजन खनाल विश्व व्यापार संगठनको सदस्य मुलुकले भन्सार महसुल क्रमशः घटाउँदै लग्नुपर्ने भए पनि अन्तःशुल्क मार्फत राजस्व संकलन गर्न सक्ने भएकाले भन्सार को वैकल्पिक स्रोतका रूपमा यसलाई भन्सार विभाग अन्तर्गत राख्दा उपयुक्त हुने बताउँछन् । 'अन्तःशुल्क भन्सार विभाग अन्तर्गत नहुने हो भने उसको राजस्वमा योगदान घट्दै जान्छ,' उनले भने । अन्तःशुल्कमा लाग्ने कच्चा पदार्थ पैठारीमा निर्भर रहेकाले भन्सारलाई उत्पादन तहसम्म अनुगमन निरीक्षण गर्न पनि सहज हुने उनको भनाइ छ । मदिरा, बियर र चुरोट उद्योगमा आन्तरिक राजस्वले राजपत्र अनंकित तहका कर्मचारीलाई राखेर अन्तःशुल्क असुली गर्ने गर्छ । तर विभागमा राजपत्रअनंकित तहका कर्मचारी अभाव भएकाले एक जनाले दुईतीन वटा उद्योगमा काम गरिरहेका छन् । 'तर भन्सारसँग राजपत्र अनंकित तहका कर्मचारी ठूलो संख्यामा भएकाले नियन्त्रण प्रभावकारी हुन सक्छ,' उनले भने । अन्तःशुल्क असुलीको अधिकार आन्तरिक राजस्व विभागमै रहने भए यसको पुनःसंरचना गरी सुदृढ संयन्त्र बनाउनुपर्ने राय विभागले दिएको छ । उसले अन्तःशुल्क असुली हुने प्रमुख पाँच वटा ठाउँमा छुट्टै कार्यालय स्थापना गर्नुपर्ने सुझाव दिएको छ । अन्तःशुल्क स्वचालित प्रणालीमा मार्फत असुल गरी अनुगमनका लागि थप कर्मचारी दिनुपर्ने उसको माग छ । 'मदिरा र सुर्तीजन्य उत्पादनबाट  अन्तःशुल्कको असुली निकै वृद्धि हुने ठाउँ छ,' खनालले भने, 'तर अहिलेकै अवस्थामा वृद्धि गर्न सकिन्न ।' २०२३ सालसम्म भन्सार तथा अन्तःशुल्क विभाग रहेकामा छुट्टै अन्तःशुल्क संरचना बनाइएको  थियो । यसलाई बिक्री कर विभागमा र पछि मूल्य अभिवृद्धि कर (भ्याट) विभागमा गाभिएको थियो । भ्याट र आयकर विभाग गाभेर आन्तरिक राजस्व विभाग गठन भए पछि यो आन्तरिक राजस्व विभागले अन्तःशुल्क असुली गर्दै आएको छ  । भन्सार विभागका महानिर्देशक टंकमणि शर्मा अन्तःशुल्कलाई गाभ्नु र छुट्याउनुको औचित्यबारे गम्भीर छलफल गरेर मात्र निष्कर्षमा पुग्नुपर्ने बताउँछन् । 'अन्तःशुल्क आकर्षक विभाग नठानिएका कारण कर्मचारी जान नचाहेकाले यसलाई गाभिएको हो,' उनले भने, 'भोलि छुट्याउँदा यस्तै समस्या आएर पुनः गाभ्ने हो भने नयाँ विभाग गठन गर्नु पर्दैन ।' संसारका कतिपय मुलुकमा भन्सार नै सीमा सुरक्षा (गृह मन्त्रालय) अन्तर्गत सञ्चालित छन् । अर्थ मन्त्रालय अन्तर्गत भएका ठाउँमा अन्तःशुल्क र भन्सार एकै विभाग अन्तर्गत पर्छन् ।                                                               काठमाडौं, आश्विन ११ -

 

सामान छोडाउन राजस्वले २४ लाख लिएको आरोप

 विराटनगरका विभिन्न व्यापारीको सामान ल्याएको अनुराग ट्रान्सपोर्ट कम्पनीले राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय पथलैयालाई २४ लाख रुपैयाँ अतिरिक्त रकम ‘घुस' दिनु परेको भन्दै व्यापारीसँग थप रकम असुलेको छ।  राजस्व कार्यालयले ५ दिनसम्म सामान नियन्त्रणमा लिएको र त्यसलाई छुटाउन कर्मचारीलाई घुस खुवाउन परेको भन्दै ट्रान्सपोर्ट कम्पनीका अधिकारीले अहिले थप रकम लिएको व्यापारीहरुको आरोप छ।'राजस्वका कर्मचारीलाई मिलाउन २४ लाख रुपैयाँ खर्च भएको जानकारी गराउँदै ट्रान्सपोर्टका अधिकारीहरुले हामीसँग थप रकम लिएका छन्,' सामान मगाएका एक व्यापारीले  भने ' कम्पनीले भाडा बाहेक प्रति पोका १२ हजार रुपैयाँ अतिरिक्त असुली गरेको छ।' ट्रकमा विराटनगरका २० भन्दा बढी खुद्रा व्यवसायीका दुईसय पोका सामान थिए। ट्रान्सपोर्ट कम्पनीले प्रतिपोका १२ हजार रुपैयाँ तिर्नुपरेको बताउँदै उनीहरुले आफुहरुसँग पनि प्रतिपोका १२ हजार नै लिएको व्यापारीहरुको भनाई छ। केही व्यापारीहरुले अतिरिक्त रकम बुझाएर सामान लगिसकेका छन् भने केहीले थप पैसा बुझाउन इन्कार गरेका छन्। ट्रान्सपोर्ट कम्पनी मोरङ व्यापार संघका महासचिव समेत रहेका प्रकाश मुन्दरा र दिलिप घाडेवालको संयुक्त लगानीमा संचालनमा छ। विराटनगरका चर्चित कपडा तथा फैन्सी पसल ग्यालेक्सी, साकेत, इन-लुक, अम्बे र ओएसिसलगायतले सामान झिकाएका थिए। स्रोतका अनुसार अनुरागले १२ हजार मागे पनि इन-लुकले ६ पोका सामानको ६ हजारका दरले ३६ हजार रुपैयाँ अतिरिक्त तिरेर सोमबार साँझै लगिसकेको छ। ‘सामान छुट्टाउन राजस्वलाई अलिअलि पैसा तिरेको होला, तर ट्रान्सपोर्टका अधिकारीले हामीसँग बढी रकम असुल्न खोजेका छन्'-ट्रान्सपोर्टबाट सामान बुझन नमानेका एक व्यापारीले नागरिकसंग भने,‘त्यत्रो रुपैयाँ बुझाए सामान महँगोमा बेच्नुपर्छ। 'अनुरागका संचालकमध्ये एक मुन्दराले राजस्व कार्यालयले २४ लाख रुपैयाँ नलिएको बताउँदै ५ हजार रुपैयाँ मात्र अतिरिक्त रकम बुझाएको जानकारी दिए। उनले किन अतिरिक्त रकम बुझाएको भन्ने नागरिकको प्रश्नमा भने स्पष्ट जवाफ दिन सकेनन्। गत असोज ४ मा काठमाण्डौंबाट कपडा र फैन्सीका सामान बोकेर विराटनगर आएको ना.३ ख ४८८२ नम्बरको ट्रकमा रहेको सामान ‘शंकास्पद' देखिएको भन्दै इकाई कार्यालयले ५ दिनसम्म नियन्त्रणमा राखेको थियो। विराटनगरका व्यापारीहरुले काठमाण्डौं र खासामा खरिद गरेका कपडा र फैन्सीका सामान अनुरागले उक्त ट्रकबाट ल्याउँदै थियो। स्रोतका अनुसार दशैंको किनमेल सुरु भइसके पनि रेडिमेड कपडा र फैन्सीका सामान ५ दिनसम्म पथलैया राजस्वमा थन्किए पछि व्यवसायीहरुले ट्रान्सपोर्टलाई ताकेता गरिरहेका थिए। गत बुधवार काठमाण्डौंबाट हिडेको ट्रक सोमवार मात्र विराटनगर आइपुगेको छ। ‘सामान आएन भनेर ताकेता गर्दा ट्रान्सपोर्टले जाँचका क्रममा पथलैयामा रोकिएको छ, तुरुन्तै छुट्टिहाल्छ मात्र भने'-एक कपडा व्यापारीले नागरिकसंग भने,‘पछि सामान बुझ्न जाँदा प्रति पोका १२ हजार रुपैयाँ अतिरिक्त मागे। 'यसैबीच व्यापारीसित १२ हजार रुपैयाँ माग्न थालेपछि जिल्ला प्रहरी कार्यालय मोरङले मंगलबार अनुराग ट्रान्सपोर्टको विराटनगरस्थित सात घुम्तीमा रहेको गोदाम नियन्त्रणमा लिएको छ। मोरङका प्रहरी प्रमुख एसपी प्रद्युम्न कार्कीले अनुराग ट्रान्सपोर्टले काठमाण्डौंबाट ल्याएका सामानमा ‘लफ्डा' देखिएकाले गोदाम नियन्त्रणमा लिएको बताए। ‘ अहिले व्यापारिको गुनासोका आधारमा गोदाम नियन्त्रणमा लिइएको हो, ट्रान्सपोर्ट शुल्क वाहेक अतिरिक्त रकम असुली गरेको व्यापारीहरुले लिखित उजुरी दिए कार्वाही चलाउँछु'-उनले भने। राजस्व अनुसन्धान इकाई कार्यालय पथलैयाका अधिकारीले भने अनुराग ट्रान्सपोर्टको समान बोकेको ट्रकलाई ५ हजार रुपैयाँ मात्र जरिवाना गरिएको र अतिरिक्त रकम नलिएको मोरङका प्रमुख जिल्ला अधिकारी सुरेश अधिकारीलाई फोनमा जानकारी दिएका छन्। ‘ट्रान्सपोर्टका सञ्चालकलाई बोलाएर सोध्दा पथलैया राजस्वमा थप पैसा तिरेको स्वीकारेका छन्'- प्रजिअ अधिकारीले नागरिकसँग भने,‘व्यापारीसित थप पैसा लिएको फेला परे कार्वाही हुन्छ।'

नयाँ बसपार्कका होटल र गेस्टहाउबाट हुन्डीको कारोबार

रोशन कार्की

काठमाडौं७ भदौ
काठमाडौंको विभिन्न स्थानमा भिन्न प्रयोजनकालागि खुलेका कार्यालयहोटल र गेष्टहाउसबाट अबैधरुपमा हुन्डीको कारोबार हुने गरेको छ । अबैधरुपमा रकमलाई विभिन्न देशमा पलायन


गर्नेदेखि चीनको स्वशाशित क्षेत्र तिव्वतका बजारमा नेपाली व्यापारिहरुले हुन्डीको मार्फत कारोबार गर्ने गरेको समेत खुलासा भएको छ । नेपाल र चीनबीचको व्यापारिक कारोबारमा नेपाली व्यापारिहरुले राजधानीको नयाँ बसपार्क स्थित रहेका विभिन्न होटल र गेस्टहाउसबाट हुन्डीमार्फत रकम तिव्वतको ग्वाझााउ शहरसम्म पठाउने गरेकाछन् ।
सो कारोबार राजधानीको गेस्टहाउस र होटलबाट हुने रहर् य तातोपानीका व्यापारि नारायण पौडेल अबैध हुन्डी कारोबार गरेको आरोपमा जेल परेपछि खुलेको हो । उनीले गत २ वर्ष अगाडी नेपालबाट तातोपानी भन्सार नाकाहुदै हुन्डीको कारोबार गर्ने गरेका थिए । सोही कारोबार गर्दा गर्दे उनलाई प्रहरीले नियन्त्रणमा लिएको थियो । यसैगरि लामो समयदेखि ट्राभल्स एण्ड टुरको कार्यालय स्थापना गरि तेस्रो मुलुक र भारतमा हुन्डीको कारोबार गर्नेहरुको थप पहिचान भएको राजस्व अनुसन्धान विभागका एक प्रतिनिधले जनाएकाछन् । उनका अनुसार विभिन्न स्थानमा रहि कारोबार गर्नेमा बच्चु पौडेलनारायण पौडलप्रदीप सरियागोविन्द सरियाशोभा खरेलमोहन अग्रबालपवन सरियाहरि चिरानीया पहिलो पक्तिमा रहेका छन् । बच्चु पौडेलनारायण पौडेलगोविन्द सरिया र प्रदीप सरियाले चीनमा हुन्डीमार्फत रकम पठाउने गरेको अनुसन्धानबाट खुलेको छ ।
त्यस्र्तैिसंगापुर इन्टरपाइजेज सुन्धाराधाख्वा विलिङका साचालनक रवि कचुरिया मनकामना ट्राभल्सका साचालनक मदन केसी दरवारमार्गको इमिरेट्स ट्राभल्सका साचालक राजु मालु सुन्धाराको यूनीक ट्राभल्स एण्ड टुस्रएडभान्स मनी ट्रान्सफर र पशुपति मनी ट्रान्सफर लगायत अन्य यस कारोबारमा संलग्न भएको अनुमान विभागको रहेको छ ।
अबैधरुवमा नेपालबाट भारतअष्ट्रेलियादक्षिण कोरिया र खाडिमुलुकमा बढीमात्रामा हुन्डीमार्फत कारोबार हुने गरेका छन् । विभागले युनिक ट्राभल्सका साचालक कृष्ण ज्ञावालीलाई तारिकमा छोडेको छ भने मनकामना साचालनक अझै फरार भएको विभागले जानएको । युजिन र एडमान्सका साचालक ज्ञावालीले ट्राभल्सको बोर्ड राखेर हुन्डीको कारोबार गर्दे आएको अनुसन्धानमा खुल्न आएको छ । काठमाडौमा एउटा व्यवसायको बोर्ड राखेर अबैध हुन्डीको कारोबार गर्ने गरेको समेत विभागले गरेको अनुसन्धानबाट खुलेको छ ।
नेपाली व्यापारिले नेपालभारतदक्षिण एसियापूर्वि एशिया र यूरोपसम्म हुन्डीबाटै कारोबार गर्ने गरेकाछन् ।
यसबाट कारोबारगर्द व्यापारिले कुनै डकुमेन्ट बनाउनु नपर्ने र पर्यटन भिसामा बस्नेले सस्तोमा अबैधरुपमा रकम पठाउने भएकाले यसबाट राजस्व घाटामा परेको छ । अधिकाशं व्यापारिले सामान एउटै भन्सार ऐजेन्टबाट भन्सार पास गराई दिने गरेकोले यसको कुनै बैधानिक प्रमाण हुदैन । यसरी सयौ व्यापारिले हुन्डीमार्फत व्यापारिक कारोबार गर्दा खर्वभन्दाबढी एकै महिनामा रकम पलायन हुने विभागको अनुमान रहेको छ । सोही रकम बैकिङ मार्फत पठाउने होभने देशको आर्थिक बृद्धिमा महत्वपुर्ण टेवा पुग्ने छ ।

      दुर्घट्नामा तीन चालक दलका सदस्यसहित सबै यात्रुको मृत्यु

 विमान खसेपछि कोटडाँडा

कोटडाँडा (ललितपुर), आश्विन ८ - माउण्टेन फ्लाइटका लागि उडेको बुद्ध एयरको विमान ललितपुरको विशङ्खुनारायणस्थित कोटडाँडामा खस्यो । खराव मौसमका कारण बुद्ध एयरको १९०० डी वीचक्राफ्ट विमान दुर्घटना हुँदा चालक दलका तीन सदस्यसहित १९ जनाको मृत्यु भयो । मानव वस्तीमा विमान खसेपछि दिनभर यो क्षेत्र त्रस्त देखिथ्यो । बुद्ध एयरको बीचक्राफ्ट विमान ललितपुरको कोटडाँडामा आइतबार विहान दुर्घटनाग्रस्त हुँदा त्यसमा सवार १९ जनाको मृत्यु भएको छ ।  दुर्घटनामा परी विमानमा सवार १९ जनाकै मुत्यु भएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय ललितपुरका प्रमुख एसपी भोगबहादुर थापाले जानकारी दिनुभयो । १८ जनाको घटनास्थलमै मृत्यु भएको थियो भने एक जनलाई स्थानियवासी र प्रहरीको टोलीले जिबितै उद्धार गरि बी एण्ड बी अस्पताल पुर्‍याउँदा चिकित्सकले मृत घोषणा गरेको थियो ।
मृत्यु हुनेमा चालक दलका तीनसहित छजना नेपाली छन् । दुर्घटनामा परी ज्यान गुमाउने नेपालीहरुमा चालक दलका सदस्यहरु क्याप्टेन जेबी ताम्राकार, को-पाइलट पद्मा अधिकारी, एयर होस्टेस अस्मिता श्रेष्ठ रहेका छन् । यस्तै यात्रुहरु शारदा कर्माचार्य, जंगजन कर्माचार्य र निराजन कर्माचार्य रहेको बुद्ध एयरले जनाएको छ । घाइते अवस्थामा उद्धार गरिएका निराजनलाई बी एण्ड बी अस्पताल पुर्‍याउँदा चिकित्सकले मृत घोषणा गरेको थियो । विमान दुर्घटनामा मृत्यु भएका मध्ये १० जना भारतीय नागरिक रहेका छन् । मृत्यु हुनेमा पङ्कज मेहता, छायाँ मेहता, एस नागराजा, टि नागराजा, एल नागराजा, एचडी नागराजा, डी जालो सुवरसम, डिपी सुवरसम, जालो सुवरसम नागराजा, पी जालो सुवरसम रहेका छन् । त्यसैगरी जापानका तोसिनोरी जेनिमा तथा अमेरिकाका नाटाली नैलन र एन्ड्रयु वाडेको पनि दुर्घटनामा मृत्यु भएको छ ।ठूलो आवाजका साथ विमान जमिनमा झरेको स्थानीय प्रत्यक्षदर्शीहरुले बताएका छन् । स्थानीय कुमार श्रेष्ठले विमान खस्नुअघि आकाशमै आलगागी भएको बताए । घटनालगत्तै स्थानीय र प्रहरीले घटनास्थल पुगेर उद्धार गरेका थिए । विमान टुक्राटुक्रा भएको छ । स्थानीयबासी र प्रहरीले घटनास्थलमा यत्रतत्र छरिएका मृतकका शवहरुको संकलन गरेका थिए । शवहरु नेपाली सेनाको हेलीकोप्टरमार्फत अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल ल्याई पोष्टमार्टमका लागि त्रिवि शिक्षण अस्पताल महाराजगञ्ज पुर्‍याएको छ । कार्यवाहक प्रधानमन्त्री एवम् गृहमन्त्री विजयकुमार गच्छदार, रक्षा मन्त्री शरत्सिंह भण्डारीलगायत सरकारका उच्च अधिकारीहरुले विमानस्थलमा शवको अवलोकन गरेका थिए । हुस्सुका कारण मौसम खराब हुँदा डाँडामा ठोक्किएर विमान दुर्घटनाग्रस्त भएको प्रारम्भिक अनुमान गरिएको छ । नागरिक उड्डयन प्राधिकरण अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल कार्यालयका अनुसार बिहान ६ बजेर ६१ मिनेटमा उडेको उक्त विमान अन्तिमपल्ट साढे सात बजेर ३१ मिनेटमा नियन्त्रण कक्षको सम्पर्कमा आएको थियो । सम्पर्कविहीन भएको करिब २० मिनेपछि विमान दुर्घटनामा भएको अनुमान गरिएको छ । चालक दलका सदस्यले विमानमा खराबी आएको सूचना कन्ट्रोल रुमलाई गराएका थिए । राडारमा सम्पर्क भएपछि रन वे-२ मा आपतकालीन अवतरणका लागि अनुमति समेत दिइसकिएको अवस्थामा विमान दुर्घटना भएको बताइएको छ । उड्डयन प्राधिकरणका अनुसार अन्तिम सम्पर्क हुँदा विमानस्थल र दुर्घटनाग्रस्त विमानबीचको दुरी मात्रै दुई मिनेटको थियो । हराएको विमानबारे माउन्टेन फ्लाइटबाट र्फकँदै गरेको बुद्धकै अर्को विमानले देखेर सबैभन्दा पहिले विमानस्थल नियन्त्रण कक्षलाई जानकारी गराएको थियो ।सुरक्षित विमान सेवाका रुपमा लिइने बुद्ध एयरको विमान दुर्घटना भएको यो पहिलोपटक हो । घटनापछि बुद्ध एयरले सूचना जारी गरी आइतबारका लागि पूर्वनिर्धारित सबै उडान रद्ध गरिएको जनाएको छ । मौशम विद्हरुले खराब मौशमबारे जानकारी हुँदाहुँदै पनि विमान उडाएइकाले दुर्घटना भएको औंल्याएका छन् ।

छानविन टोली गठन

यसैबीच सरकारले बुद्ध एयरको विमान दुर्घटनाबारे छानविन गर्न नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका पूर्वमहानिर्देशक राजेशकुमार दलीको संयोजकत्वमा तीन सदस्यीय टोली गठन गरेको छ । टोलीलाई एक साताभित्र दुर्घटनाबारे अध्ययन गरी विस्तृत विवरण बुझाउन भनिएको छ ।

मृत्युहुनेहरुको नामावली:

चालक दलका सदस्यहरु:

जीवी तम्राकार– क्याप्टेन

पी अधिकारी– सहचालक

अस्मिता श्रेष्ठ– बिमान परिचारिका

यात्रुहरु:

निरन्जन कर्मचार्य– नेपाल (उपचारका लागि ल्याउँदै गर्दा मृत्यु)

शारदा कर्मचार्य– नेपाल

जगजन कर्माचार्य– नेपाल

पंकज मेहता– भारत

छाया मेहता– भारत

एच डी नागराज– भारत

एल नागराज– भारत

आई नागराज– भारत

एस नागराज– भारत

डी. तालोसुब्रियम– भारत

डीपी तालोसुब्रियम– भारत

नागराजा तालोसुब्रियम– भारत

पी तालो सुब्रियम– भारत

तेस्रो मुलुकका नागरिकहरु: (राष्ट्रियता नखुलेको)

एन्ड्रे वेइड

मिस नाताली नेइलन

तोशिनोरी क्वेज्म

      रक्तचन्दन तस्करीको लहरो

      

रक्तचन्दन तस्करीको मिलेमतोमा संलग्न चारजना प्रहरी कारबाहीको घेरामा परेपछि काभ्रे र आसपासका इलाका प्रहरी कार्यालयमा खैलाबैला मच्चिएको छ । प्रहरी अधिकृतसमेत तस्करीमा संलग्न रहेको अभियोगमा कारबाहीको दायरामा परेपछि यसमा गृहमन्त्रालयसम्मको चासो बढेको छ । बागमती अञ्चल प्रहरी कार्यालयले प्रहरी जवान सिद्धिबहादुर कार्की, प्रहरी सहायक निरीक्षक (सई) चन्द्र मानन्धर, हवल्दारद्वय कृष्णबहादुर बस्नेत र भीमसेन आचार्यलाई निलम्बन गरी कारबाही चलाएपछि प्रहरी अधिकृतहरु पनि तस्करीमा मुछिएका छन् । भदौ १६ गते राति चन्दन बोकेकै गाडीमा बसेर साँगादेखि पाँचखाल चौकीसम्म 'माथिको आदेश' भन्दै रक्तचन्दन बोकेको बा ६ च ४०३८ नम्बरको बस पास गराउन लागिपरेका प्रहरी जवान कार्की निलम्बनमा परेका छन् । सिन्धुपाल्चोक दरबन्दी भई काभ्रेमा काजमा कार्यरत कार्की एक्लै तस्करीमा संलग्न नभएको अन्य प्रहरीलाई पनि कारबाहीको घेरामा पारिएको छ । काभ्रे प्रहरी प्रमुख सुरेन्द्र मैनालीमाथि पनि अनुसन्धान भइरहेको उच्च स्रोतले जानकारी दिएको छ । त्यस्तै, राति इलाका प्रहरी कार्यालय बनेपा अगाडिबाट चन्दन बोकेको गाडीमा चढेर पाँचखालतर्फ गएका प्रहरी हवल्दार भीमसेन आचार्य र त्यहाँका इन्चार्ज सन्तोष तामाङमाथि पनि छानबिन भइरहेको स्रोतले बताएको छ । आचार्य महानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखामा काजमा छन् । भक्तपुरस्थित प्रहरी चौकी जगातीका इन्चार्ज प्रहरी सहायक निरीक्षक (सई) चन्द्र मानन्धरलाई ड्युटीमा लापरबाही गरेको भन्दै निलम्बन गरिएपछि त्यहाँका प्रहरी प्रमुख इन्सपेक्टर केशव थेबेमाथिसमेत सोधपुछ भइरहेको अञ्चल प्रहरी कार्यालय बागमतीले जनाएको छ । सोही अभियोगमा मुछिएका पाँचखाल प्रहरी चौकीका हवल्दार कृष्णबहादुर बस्नेतलाई पनि निलम्बन गरी कारबाही अगाडि बढाइएको छ भने अन्य अधिकृतहरुको पनि संलग्नता हुनसक्ने आशंकामा छानबिन भइरहेको छ । "कुनै प्रहरी दोषी देखिए तत्काल कारबाही अघि बढाइनेछ," बाग्मती अञ्चल प्रहरी प्रमुख प्रेमबहादुर चन्दले भने, "कारबाहीमा परिसकेका प्रहरी जवानहरुलाई त्यस्ता क्रियाकलापमा लाग्न प्रोत्साहन वा आदेश गर्ने कुनै पनि प्रहरी अधिकृत कारबाहीबाट उम्कन सक्दैनन् ।"तस्करीमा संलग्न प्रहरीलाई पक्राउ गरी कारबाही अगाडि बढाउन प्रहरी मुख्यालय र गृहमन्त्रालयको समेत चासो बढेको छ । काभ्रेस्थित एक प्रहरी अधिकृतले चन्दन तस्करका नाइके रुद्र तिमल्सिनालाई आफ्नै स्कुटरमा बोकी काठमाडौंको दरबार मार्गस्थित नाङ्लो रेस्टुरेन्टमा गोप्य छलफल गरेको खुलेको छ । चन्दन समातिएको एक सातासम्म तिमल्सिना फरार भएको भन्दै रिपोर्ट बुझाउने ती अधिकृत तिमल्सिनासँगै नाङ्लो रेस्टुरेटमा देखिएका हुन् । तस्करीको खबर बाहिर आएपछि केन्द्रदेखि लाइन मिलाउन दौडधूप गर्ने प्रहरी अधिकृतहरु तल्लो तहका प्रहरीलाई कारबाही चलाई आफू जोगिन प्रयासरत रहेको स्रोतले बताएको छ । चन्दन तस्करको आरोपमा निलम्बित प्रहरीलाई पत्रकारले समेत भेट्न पाएका छैनन् । परिवारसँगको भेटमा उनीहरुले 'कमान्डरको आदेश पाएरै आफू चन्दन पास गराउन लागिपरेको' पोल खोलेका छन् । "कमान्डरको आदेश मान्दा फसियो," निलम्बित प्रहरीलाई उद्धृत गर्दै एक आफन्तले  भने । रक्तचन्दन तस्करीमा संलग्न विभिन्न सञ्जालबारे व्यापक छानबिन भइरहेको भन्दै गृहमन्त्रालयले पदीय दुरुपयोग गर्ने प्रहरीलाई कडा कारबाही गरिने बताएको छ । मन्त्रालयका प्रवक्ता सुधीरकुमार शाहले ड्युटीकै क्रममा कमजोरी भेटिएका प्रहरीहरु निलम्बित भइसकेको तथा अन्यको आन्तरिक छानबिन भइरहेको बताएका छन् । "रक्तचन्दन पास गराउने काममा संलग्नता देखिए कसैलाई बाँकी राखिँदैन," उनले भने, "छानबिनका क्रममा धेरै कुरा थाहा पाइसकेका छौं, अब मुख्य जरोमा पुग्ने प्रयासमा छौं । अब केही दिनमै वास्तविक तस्कर प्रहरीहरु सार्वजनिक हुनेछन् ।"

          तस्करीमा को-को संलग्न छन् ?

अन्तर्राष्ट्रिय कानुनले समेत प्रतिबन्ध लगाएको रक्तचन्दन कारोबारमा मुलुककै ठूलो दल माओवादी, कांग्रेस, एमालेका नेता, कार्यकर्ता, प्रहरी, प्रशासन हुँदै अर्थन्त्रालयअन्तर्गका भन्सार कार्यालयसमेत मिलेर अघि बढिरहेको व्यापारी बताउँछन् । सबै मिलेर गरिएको तस्करीका ट्रक भने प्रायः समातिदैनन् । कहिले चन्दनको सानो टुक्रा त कहिले बोरामा धुलो बनाएर समेत लैजाने गरिएको छ । धुलो बनाएर लैजाँदा सुगन्धमा अलि ह्रास आउने भएपछि त्यसको कारोबारमा कमी आएको जानकारहरुको भनाइ छ ।

                         केमा प्रयोग हुन्छ ?

रक्तचन्दन काठ हो, जुन पूर्णतया रातो र अत्यन्त बासनादार हुन्छ । हिन्दू र बौद्ध धर्ममा यो काठको अत्यन्तै महत्व छ । अधिकांश हिन्दूहरु यो काठ घोटेर टीका लगाउँछन् भने बौद्ध धर्मावलम्बीहरुले गुम्बामा प्रयोग गर्छन् । चीनमा अत्यन्त धनी व्यक्तिहरु घरायसी फर्निचर बनाउन पनि करोडौं रुपैयाँ रक्तचन्दनमा लगाउँछन् । तिब्बतीहरु रक्तचन्दनलाई माला उन्न तथा उच्च रक्तचापको औषधिका रूपमा प्रयोग गर्छन् । पछिल्लो समय चीनको फर्निचर विश्वमा बढी खपत हुने एउटा प्रमुख कारण रक्तचन्दन हुनसक्ने व्यवसायीहरुको अनुमान छ ।

                       कसरी हुन्छ कारोबार ?

एकलट रक्तचन्दन (करिब २ हजार किलो) बिनारोकावट खासा पुर्‍याउँदा व्यापारीहरुलाई कम्तीमा ६० लाख रुपैयाँ फाइदा हुन्छ, अर्थात एक किलोमा करिब ३ हजार रुपैयाँ बच्छ । अवस्था हेरेर प्रहरी, स्थानीय नेता र गुण्डाहरुलाई यसको केही प्रतिशत भाग लाग्छ । चीन, नेपाल र भारत तीनै देशले साइटिसको सन्धिमा हस्ताक्षर गरिसकेकाले यसको कारोबार अवैध हो । भारतले निजी जंगलमा उत्पादन भएको रक्तचन्दन वैधानिक ढंगमा हरेक वर्ष हजारौं टन काट्न र प्रयोग गर्न दिन्छ । अझ सरकारी जंगलबाट समेत हजारौं टन रक्तचन्दन धार्मिक प्रयोजनका लागि भनेर काटिने गरेको छ । चिनियाँ सरकारले नेपालबाट गएकै रक्तचन्दनलाई समेत भन्सार तोकिदिएर वैधानिक बनाइदिएको छ । भारतबाट ल्याएर खासा पुर्‍याउने बेलासम्म विभिन्न स्थानमा फरक-फरक 'पार्टी'लाई कमिसन बुझाउनुपर्छ । कमिसनमा कचिंगल आएन भने रक्तचन्दन बिनारोकटोक सीधै सीमापार हुन्छ तर बिलौचियाबीच कमिसनमा कुरा मिलेन भने बरामद हुने गरेको यसमा संलग्न व्यक्तिहरु बताउँछन् । गएको चार वर्षमा सरकारले घोषणा गरेको रक्तचन्दनको मूल्यमात्र करिब १ अर्ब ८० करोडभन्दा बढी छ । घोषणा नगरेको योभन्दा पनि बढी छ । "त्यसबाहेक बाटोमा मान्छेलाई खुवाउने, ढुवानी गराउने, प्रहरी मिलाउने, भन्सार कटाउने गरेर कम्तीमा अर्क २ अर्ब खर्च भएको छ," तस्करीमा संलग्न शेर्पा थरका एक व्यक्तिले भने । चीनमा यो काठ प्रतिकिलो ९ हजार रुपैयाँसम्म बिक्री हुने गरेको भए पनि सरकारले प्रतिकिलो ८ सय रुपैयाँमा लिलाम गर्ने गरेको छ । भारतको आन्ध्रप्रदेशअन्तर्गत तिरुपति र तमिलनाडुमा पाइने रक्तचन्दन चीनको सीमा लिपिङसम्म पुर्‍याउन ६८ वटा नाका पार गर्नुपर्छ । यो बहुमूल्य काठको ढुवानीमा संलग्नहरुका अनुसार भारतका व्यापारीले नेपालको सिमानामा पुर्‍याएर आफ्नो सामान बेच्ने गरेका छन् । उनीहरुले प्रतिकिलो गुणस्तरअनुसार २ हजारदेखि ३ हजार ५ सय रुपैयाँमा नेपालीलाई बेच्छन् । त्यो रक्तचन्दनलाई सुरक्षितरूपमा नेपालको सिमाना कटाउनसके चिनियाँ व्यापारीले ७ देखि ९ हजार प्रतिकिलोसम्म पैसा तिर्छन् ।
 वन विभागअन्तर्गको साइटिस शाखाका अनुसार देशका विभिन्न भागबाट अहिलेसम्म करिब सवा २ लाख किलो रक्तचन्दन बरामद गरिएको छ । बरामदमध्ये ३६ हजार ९ सय ६० किलो भारतलाई बुझाइसकिएको छ भने १६ हजार ७ सय ९९ बेवारिसे अवस्थामा छ । त्यस्तै, १ लाख ८४ हजार २ सय २३ किलो अदालतमा विचाराधीन अवस्थामा रहेको शाखाका कर्मचारी दीपक आचार्यले बताए । साइटिसद्वारा ओसारपसारमा प्रतिबन्धित लोपोन्मुख प्रजातिका जडिबुटी नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी, स्थानीय र वन कार्यालयको सक्रियतामा बरामद गरिन्छ । १ सय किलोदेखि एकैचोटि ७ हजार ८ सय किलोसम्म बरामद गरिएको छ । रक्तचन्दन पहिलेदेखि नै पास हुने भए पनि ६४ सालदेखि मात्र औपचारिक रूपमा बरामद गर्न थालिएको विभागले जनाएको छ । पहिले रातो काठ भनेर भन्सार भएर जाने गरेको विभागको भनाइ छ ।  नेपाली सिमानाको कडाइ हेरी चिनियाँ भन्सार भएर वा नभएरै रक्तचन्दन भित्रिने गरेको छ । भन्सार भएर गएको रक्तचन्दनको मूल्य बढी आउँछ किनभने चीनमा ढुवानी गर्न सजिलो हुन्छ । चिनियाँ भन्सारले रक्तचन्दनमा प्रतिकिलो १ हजारदेखि १२ सय रुपैयाँसम्म भन्सार लिने गरेको सिन्धुपाल्चोकका व्यापारी कर्म शेर्पाले बताए ।

गाँजा र चरेश हुँदै रक्तचन्दन तस्करीमा माओवादी

लामो समयदेखि प्रतिबन्धित रक्तचन्दनको तस्करीमा माओवादीबाट संरक्षित भूमिगत गिरोह सक्रिय रहेको तथ्य खुलेको छ। यो गिरोहले सुरुमा गाँजा र चरेशको तस्करी गरेर सफलता हात पारेपछि रक्तचन्दनको कारोबार गर्न थालेको हो। गत शुक्रबार विहान निजी निसान जिपमा हालेर खासतर्फ लैजाँदै गरिएको रक्तचन्दन पनि उक्त समूहको रहेको स्रोतको दावी छ। यो समुहले सो बरामद रक्तचन्दन बौद्ध,जोरपाटी हुँदै भक्तपुर जगातीबाट काभ्रे पुर्या्एको थियो। रक्तचन्दन बोकेको जिपलाई जोरपाटीबाट तीन वटा पल्सर बाइकले स्कटिङ गरेका थिए। प्रहरीले चन्दन बरामद गरेको बा ६ च ४०३८ नम्बरको जिप रेग्मी थरका ब्यक्तिको हो। उक्त जिप चन्दन तस्करी गर्ने प्रयोजनका लागि उनले खरिद गरेको पनि थाहा भएको छ। उक्त निसान जिप गौतम मोटर टेडर्सबाट खरिद गरेको समेत खुल्न आएको छ। भूमिगत शैलीमा रक्तचन्दन तस्करी गर्ने यो समूहका नाइके सिन्धुपाल्चोक जिल्ला निवासी गोपाल श्रेष्ठ उर्फ सिगाने हुन्। प्रहरीले बा ६ च ४०३८ नम्बरको जिपबाट वरामद गरेको रक्तचन्दन करिव ६०० केजी रहेको सार्वजनिक गरेको थियो। तर, स्रोतले भने गोपाल श्रेष्ठ, रुद्र तिमिल्सिना, सभासद राजकुमार श्रेष्ठ र रामकुमार श्रेष्ठको लगानी रहेको उक्त रक्तचन्दन एक हजार केजी रहेको जनाएको छ। भूमिगत शैलीमा विरोधी समूहलाई सिध्याएर रक्तचन्दन एकलौटी रुपमा हात पार्ने समूहका नाइके गोपाल श्रेष्ठको नाम भने कही कतै सुनिदैन। स्रोत भन्छ–'अवैध कारोबार गर्दै आएका गोपालले २० टन रक्तचन्दन उपत्यका भित्र आफ्नो रहेको स्वयम् बताउने गरेका छन्।' उक्त परिमाण वरावरको रक्तचन्दन सकभर आफै लैजाने र त्यो संभव नभए विभिन्न समूहलाई बेच्ने दाउमा रहेको एक व्यापारीले बताए। गोपालको समूहमा छिरिङ शेर्पा 'होक्टा' र लासा सोनाम पनि संलग्न रहेका छन्। विभिन्न व्यापारीहरुबाट उठाएको करोडौं रकम तिर्न नसकेपछि गोपालले अरुलाई ढाल बनाएर चन्दनको तस्करी गर्दै आएका छन्। उता, नेपाल प्रहरीका आइजीपी रविन्द्रप्रताप शाह र गृह सचिव लिलामणी पौडेलले तस्करहरुको करोडौंको अफर अस्वीकार गरेपछि तस्करहरुले निजी गाडीमा चन्दनको गोलिया बनाउँदै लैजान थालेका हुन्। गत शुक्रबार बरामद रक्तचन्दनको तस्करीमा नेपाल प्रहरीका घुमुवा सिद्धिबहादुर कार्की संलग्न रहेको तथ्य खुलेपछि जिल्ला प्रहरी कार्यालय काभ्रेका डिएसपी सुरेन्द्र मैनालीले आफै धामी आफै झाँक्री भन्ने उखान झै छानविन समिति बनाएर नाटक प्रदर्शन गरेका छन्। जवकि चन्दनसँगै पक्राउ परेका ड्राइभर विजय श्रेष्ठले वयानका क्रममा प्रहरी चेकिङ्ग पास गराइदिन्छु भन्दै चन्दन स्कटिङको सेन्ट्रो गाडीमा रद्र तिमिल्सिना, घुमुवा प्रहरी कार्की सहित अर्का एक व्यक्ति रहेको बताएका थिए। यति हुँदाहुँदै तिमिल्सिना र उनका समूहलाई डिएसपी मैनालीले पक्राउ समेत गरेका छैनन्। एउटा प्रहरी जवानले हाकिमको आदेश विपरित कसरी त्यत्रो आँट गरेर अवैध कारोबार गर्छ? जवकि ती घुमुवाहरु डीएसपीकै निर्देशनमा खटिएका हुन्छन्। त्यसो त करोडौं डुब्ने खतरा हुँदाहुँदै चन्दन तस्करहरुले सिपाहीको भरमा जोखिम मोल्न नसक्ने प्रहरी स्रोत नै बताउँछ। उक्त सेन्ट्रोको खोजी गर्ने प्रयासमा नलाग्नु, तिमिल्सिना समुहको सामान रहेको पुष्टि हुँदा समेत उनीहरु पक्राउ नपर्नु र डीएसपी मैनाली चुप लागेर बसेका कारण पनि उनी रक्तचन्दन तस्करका संरक्षक रहेको पुष्टि हुन्छ। त्यसो त चन्दन तस्कर गिरोहले लाइन मिलाउन डीएसपी मैनालीलाई काभ्रे पुर्यायएको एक प्रहरीले उल्लेख गरे।

       

बोलेरोमा रक्तचन्दन ‘तस्करी’

 उच्च प्रहरी प्रसासनीक मिलेमतो र राजनीतीक संरक्षणमा हुने बहुमुल्य जडीबुटी रक्त्तचन्दनको तस्करी रुपन्देहीबाट पनि भईरहेको खुलेको छ । प्रतीबन्धीत रक्तचन्दको कारोवार नेपालका अन्य भारत तथा चिन सिमानाकाबाट भैरहेको खवर प्रकासमा आईरहेका बेला रुपन्देहीका सिमा नाकाहर्रु समेत रक्तचन्दन भित्रयाउने बाटो बनीरहेको खुलेको हो । 
रक्तचन्द आउने नाकाहरु मध्ये ढेडदुई वर्ष अगाडीसम्म रुपन्देहीका सिमा नाकाहरु अग्रस्थिानमा नै आउने गर्दथे । तर केही समय यता त्यस्तो विगबीगी कम भएको ठानीए पनि भित्रभित्रै भने रक्तचन्दनको कारोवार भैरहेको रहस्य बाहीर आएको छ । सोमबार राती भैरहवामा प्रहरीले बलेरो जिपमा रक्तचन्दन बरामद गरे पछि यस्तो रहस्य बाहीर आएको हो ।
 भारतबाट रकतचन्दन लिएर आउदै गरेको वा ६ च ५८०० नम्वरको बलेरो जिपलाई सोमवार राती भैहरवामा प्रहरीले रक्तचन्दन सहीत पक्राउ गरेको छ । पक्राउ गरीएको रक्तचन्दन करीव ७÷८ क्वीन्टल रहेको स्रोतको दावी छ । तर प्रहरीले भने यसको आधीकारीक पुष्टी गरेको छैन । बलेरोमा ल्याउदै गरेको अवस्थामा रक्तचन्दन पक्राउ परेको हो । रुपन्देही प्रहरी प्रमुख प्रहरी उपरीक्षक रविन्द्र नाथ रेग्मीले भने –‘थप अनुसन्धान जारी छ ।’ भैरहवाको सिमा नाका मेउडीहवाबाट बुटवल तर्फ ल्याउन लागेको अवस्थामा प्रहरीले भैरहवाको आखाँ अस्पताल अगाडीबाट सो बलेरोलाई रक्तचन्दन सहीत नियन्त्रणमा लिएको हो । प्रहरी स्रोतका अनुसार रक्तचन्दनले भरीएको उक्त बलेरो जिप मेउडीहवा स्थित शसस्त्र प्रहरी सिमा सुरक्षा कार्यालय अगाडीबाट मेडीकल कलेज हुदै बुटवल तर्फ आउदै थियो । तर शसस्त्र प्रहरीले भने त्यसबारे अनबिज्ञता ब्यक्त गरेको छ । शसस्त्र प्रहर्री बल सिमा सुरक्षा कार्यालय भैरहवाका प्रमुख प्रहरी उपरीक्षक उत्तम थनेतले रातीमा कार्यालयको गेटमा मात्र प्रहरीको पहरा हुने हुदा भित्रीबाटोमा चल्ने सवारी साधनमाथी चेकजाच कम हुने जनाए । बिभीन्न माध्यम हुदै भारतबाट मेउडीहवासम्म ल्याइएको रक्तचन्दन त्यहाबाट बलेरोमा लोड गरीएको थियो । रक्तचन्दनलाई बलेरो भित्र बोरामा बेरेर राखीएको थियो । पक्राउ गरीएको रक्तचन्दनको मुल्य ६० लाख भन्दा बढी रहेको अनुमान गरीएको छ । जसको भारतमा खरीद मुल्य भने ५÷६ लाख मात्र रहने स्रोतको दावी छ । चिनमा यसको कारोवार गर्न खुला गरीए पनि नेपालमा यसलाई पुर्ण रुपमा प्रतीबन्ध लगाईएको छ । जसको नेपालमा भन्सार समेत हुदैन । तर सम्वद्ध तस्करहरुले प्रसासनीक निकाय र दलहरुलाई समेत मोटो रकम बाढेर भन्सार नाकाबाटै महगां गाडीमा रक्तचन्दनको ओसारपोसार गर्दै आएका छन् । उता, एकीकृत नेकपा माओवादीले नवलपरासिका बिभीन्न स्थिानमा रक्तचन्दन गोदाम गरे र राखीएको दावी गरेको छ ।  माओबादी नवलपरासीले कावासोतीमा मंगलबार पत्रकार सम्मेलन गररे युनाइटेड पोल्ट्रीफर्ममा पांच टन रक्तचन्दन लुकाएर राखिएको दावी गरेको छ । तर प्रहरीलाई खवर गर्दा समेत सो स्थानमा खानतलासि नगरीएको माओबादी नवल परासिसह इन्चार्ज द्रोणबाबु सिवाकोटीले बताए । उनले प्रहरीको मिलेमतोमा उक्त रक्तचन्दन लुकाउ खोजीएको आरोप समेत लगाएका छन् । नवलपरासिमा गोदाम गी राखीएको रक्तचन्दन त्यहा असुरक्षीत महसुस गरेर तस्करहरुले नवलपरासिमा ल्याएको माओबादीको दावी छ ।बुटवल, ३ साउन ।

         हुन्डी कारोबारी ठगिए पनि उजुरी गर्दैनन्

गत पुस २२ मा राजधानीको कमलपोखरीस्थित घरको ढोकैबाट ७० लाख रुपैयाँ लुटिएको विषय प्रहरी हुँदै सञ्चार माध्यमसम्म पुगे पनि ‘पीडित’ पवन सरियाले उजुरी गरेनन् । प्रहरीका अनुसार नामुद हुन्डी कारोबारी उनले अन्य लुटिने हुन्डी कारोबारीझैं 

सम्पत्तिको स्रोत खोजी भई थप समस्यामा परिने डरले उजुरी नगरेका हुन् । प्रहरीलाई पनि लिखित उजुरी नपुगेकै कारण देखाई अनुसन्धान नगर्ने बहाना मिल्यो । कतिपय अवस्थामा प्रहरी लुटेरा खोज्न होइन, लुटिने व्यक्ति खोज्न लागिपर्ने प्रहरी अधिकृतहरू बताउँछन् । ‘जसोतसो वर्षमा करिब २/३ करोड रुपैयाँ लुटिएको प्रहरीले थाहा पाउँछ,’ अपराध अनुसन्धान महाशाखामा लामो समय हुन्डीको अनुसन्धान गरेका प्रहरी अधिकृतले भने, ‘यसबाट प्रहरीलाई ५०/६० लाख रुपैयाँ लाभ हुन्छ ।’अपराधका साथै राजस्व छल्ने प्रयोजनमा लामो समयदेखि हुन्डीको प्रयोग हुँदै आएको छ । बैंकिङ सेवा बिस्तार हुँदै गएपछि हुन्डीमार्फत पैसाको आन्तरिक स्थानान्तरण निरुत्साहित भए पनि बाह्य स्थानान्तरणचाहिँ फस्टाएको प्रहरी र राष्ट्र बैंकका अधिकारी बताउँछन् । राजधानीमा बढ्दो संगठित अपराधसँगै हुन्डीले मौलाउने अवसर पाएको प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सीआईबी) का प्रमुख डीआईजी राजेन्द्रसिंह भण्डारीले बताए । हुन्डीको कारण पैसाको स्थानान्तरण जति सजिलो भयो अपराध उत्ति नै सजिलो हुन्छ भन्ने भण्डारी अपराध न्यूनीकरणका लागि हुन्डी नियन्त्रण अत्यावश्यक ठान्छन् । अपहरण, जबर्जस्ती असुलीका साथै लागूऔषध कारोबारमा आर्जित रकम स्थानान्तरण गर्न हुन्डी प्रयोग भएको प्रहरीले पाएको छ । ‘गैरकानुनी रूपमा कमाएको धनलाई एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा लैजान हुन्डी प्रयोग भएकाले यसको सोझो सम्बन्ध भ्रष्टाचारसँग छ,’ उनले थपे । तीन वर्षअघि फागुन १४ गते अपहरणमा परेका व्यवसायी महेश मुरारकालाई छुटाउन उनको परिवारले ८० हजार अमेरिकी डलर सिंगापुर पठाएको थियो । मुरारकाको अपहरण गरेपछि अमर टण्डनको समूहले उक्त रकम मुम्बईमा बुझेको थियो । भारतको मुम्बईमा बस्ने टण्डनले नेपालमा अपहरणको काम गर्ने अन्य सहयोगीलाई हुन्डीमार्फत नै पैसा पठाएको अनुसन्धानमा संलग्न प्रहरी अधिकृतले बताए । बैंकमार्फत १० लाख रुपैयाँभन्दा बढीको कारोबार गर्दा स्रोत खुलाउनुपर्ने भएपछि हुन्डी फस्टाएको छ । खातामा रहेको ठूलो रकम शंकास्पद लागेमा राष्ट्र बैंकले सम्पत्ति शुद्धीकरण निवारण कानुनअन्तर्गत अनुसन्धानका लागि राजस्व अनुसन्धानमा पठाउन थालेपछि यसले थप फस्टाउने मौका पाएको अधिकारी बताउँछन् । ‘ढोका बन्द गरे पनि झ्याल ह्वाङङ पारेर रोक्न खोज्दा यस्तै हुन्छ,’ राष्ट्र बैंकका एक उच्च अधिकारीले टिप्पणी गरे । केन्द्रीय बैंकको अनुमानमा वैदेशिक रोजगारी कम्पनीहरूले मात्र दैनिक ४ लाख अमेरिकी डलर बराबरको रकम हुन्डी गर्छन् । रोजगारी थलोमा रहेका एजेन्टले प्रतिकामदार ४ सयदेखि ५ सय डलर यहाँका कम्पनीसँग असुल्छन् । तर यस्तो सबै रकम हुन्डीमार्फत बाहिरिने गर्छ । केन्द्रीय बैंकले केहीअघि सटही उपलब्ध गराउने प्रतिबद्धतासहित यस्तो कमिसन पठाउने काम बैंकिङ प्रणालीमा ल्याउन प्रयास गरेको थियो । ‘म्यानपावर कम्पनी तयार भएर गएका थिए,’ बैंकका एक उच्च अधिकारीले भने, ‘तर भोलिपल्टै राष्ट्र बैंकले वैदेशिक रोजगारी चौपट पार्न लाग्यो भनेर विरोध गरे ।’ एजेन्टहरूले यसरी कामदारको कमिसनबापत चर्को शुल्क असुल्न नपाउने भएकाले तिनले बैंकिङ प्रणालीबाट पैसा लिन नमानेको एक म्यानपावर व्यवसायीेले बताए । ‘खाडीका एजेन्टले पनि हुन्डीमार्फत हङकङ र सिंगापुरमा पैसा बुझ्छन्,’ तिनले भने । राजधानीको हुन्डी कारोबारमा रेमिट्यान्स कम्पनी (मनी ट्रान्सफर) र मनी चेन्जर पनि जोडिएका छन् । कतिपय रेमिट्यान्स कम्पनीले वैध र अवैध दुवै माध्यमबाट पैसा स्थानान्तरणको सुविधा दिइरहेका छन् । विदेशबाट रेमिट्यान्स पठाउनेलाई कतिपय कम्पनीले सस्तो हुन्छ भनेर हुन्डी गर्न प्रोत्साहित गर्ने गर्छन् । सामान आयातका लागि हुन्डीमार्फत पैसा पाउँदै आएका एक व्यवसायी रेमिट्यान्स कम्पनीमार्फत पैसा बाहिर पठाउन नपाइने भए पनि तिनले पठाइरहेका छन् । ‘रेमिट्यान्स कम्पनीबाट हुन्डी गर्दा शंका नहुने भएकाले थप सहज छ,’ तिनले भने । हुन्डीमार्फत पैसा पठाउँदा आय नदेखिने र कर तिर्न नपर्ने भएकाले तिनले हुन्डीलाई प्राथमिकता दिने गरेका हुन् । प्रहरीका अनुसार कतिपय रेमिट्यान्स कम्पनीका सञ्चालक हुन्डी कारोबारी हुन् । हुन्डीलाई सजिलो बनाउन तिनले रेमिट्यान्स कम्पनी दर्ता गरेका हुन्,’ प्रहरी अधिकारीले भने । मुलुकमा अहिले रेमिट्यान्स कम्पनीको संख्या ५० पुगेको छ । राष्ट्र बैंकबाट इजाजतप्राप्त मनी चेन्जर पनि हुन्डीसँग जोडिएका छन् । मनी चेन्जरले रसिद नकाटीकन मुद्रा सटही गरी संकलित विदेशी मुद्रा हुन्डी कारोबारीलाई उपलब्ध गराउने गरेको सीआईबीले गरेको निगरानीका क्रममा फेला परेको डीआईजी भण्डारीले जनाए । ‘चार-पाँच मनी चेन्जर भए पुग्ने ठमेलमा चालीसभन्दा बढी मनी चेन्जर छन्,’ राष्ट्र बैंकका एक अधिकारी भन्छन्, ‘अवैध काम नगर्ने हो भने ठमेलमा त्यतिका मनी चेन्जर चल्नै सक्दैनन् ।’ हुन्डीजस्तो आर्थिक अपराध नियन्त्रणमा प्रहरीभन्दा राजस्व अनुसन्धान विभाग र केन्द्रीय बैंकको चासो हुनुपर्ने प्रहरीको जिकिर छ । ‘कुनै अपराध हुन्डीको कारोबारसँग जोडिएको भए अनुसन्धान हुन्छ,’ एक प्रहरी अधिकृतले भने, ‘होइन भने त्यसको अनुसन्धान र नियन्त्रणको जिम्मा राजस्व अनुसन्धान विभागको हो ।’                     काठमाडौ, चैत्र १३

एमाओवादीका नेता अग्नीप्रसाद सापकोटा

सभासद देबी खड्का र राजकुमार श्रेष्ठ

रक्तचन्दन तस्करीको जालोमा माओवादी संलग्नता 

संविधानसभा निर्वाचनपछि माओवादी नेतृत्वको सरकारका वनमन्त्री मातृका यादव यसको कारोबारविरुद्ध उत्रिएका थिए । उनले विभिन्न नेताको नाम लिएर रक्तचन्दनको कारोबारमा संलग्न भएको अभिव्यक्ति पनि दिए । रक्तचन्दनको कारोबारमा पसेका गुन्डा समूहबीचको अस्वस्थ्य प्रतिस्पर्धाका कारण केही समय यसको कारोबार मत्थर भएको पनि थियो । तर आपूर्ति कम भई चीनको बजारमा मोल अकासिएपछि कारोबारी बजारमा रक्तचन्दन पुर्‍याउन नाइटादेखिको बल लगाएर तस्करहरू लागेका छन् । तत्कालीन वनमन्त्री मातृका यादव रक्तचन्दन तस्करविरुद्ध उत्रिए पनि अन्ततः यो अवैध कारोबारपछाडि स्वयं माओवादीकै संलग्नतासमेत देखिएको छ । सशस्त्र प्रहरीले सिन्धुपाल्चोकको कोदारी गाउँमा लुकाई राखेको १ हजार ४ सय किलो रक्तचन्दन असार १७ गते बरामद गरेपछि माओवादी नेताबीच आरोपप्रत्यारोप सुरु भयो । उक्त रक्तचन्दन सिन्धुपाल्चोकका सभासद राजकुमार श्रेष्ठको हो भन्ने आरोप अर्का नेता अग्नि सापकोटा पक्षले लगाएपछि विवाद भयो । श्रेष्ठकी श्रीमती त्ात्कालीन भौतिक योजना राज्यमन्त्री देवी खड्काले उजुरी गरेपछि माओवादीले अमिक शेरचनको संयोजकत्वमा छानबिन समिति गठन गरेको थियो । 'रक्तचन्दनमा नेताहरूको संलग्नताको कुरा पुष्टि भएन,' शेरचन भन्छन् ।  भक्तपुर पुरानो ठिमीका नेत्रबहादुर श्रेष्ठ अपरहण अनुसन्धानका क्रममा रक्तचन्दनको कारोबारमा पनि माओवादीको संलग्नताका साथै रकमलाई लिएर तिनीहरूबीच उत्पन्न विवादको खुलासा गरेको थियो । साउन १ गते बेलायतबाट आशिष श्रेष्ठले भाइ नेत्र अपहरणमा परेको अपराध महाशाखामा जानकारी गराएपछि सक्रिय भएको प्रहरीले अनुसन्धानमा रक्तचन्दन लुकाएर पैसा मागेका कारण अर्को समूहले अपहरण गरेको पत्तो लागेको थियो । प्रहरीले अपहरणमा संलग्न कृष्ण श्रेष्ठलाई पक्राउ गरेपछि रक्तचन्दनको तस्करी खुलासा भएको थियो । अपहरणमा संलग्न र अपहरित दुवै माओवादी कार्यकर्ता हुन् । कोदारीको चार घरमा लुकाइएको रक्तचन्दन सशस्त्र प्रहरीले बरामद गरेपछि अर्को पक्षले सुराकी गरेको आरोप लगाउँदै कृष्णको समूहले बुटवलका दिनेश यादवबाट किनेर चितवनमा लुकाएको ४ हजार ८ सय किलो रक्तचन्दन गायब गरी ३० लाख रुपैयाँ माग गरेपछि नेत्रलाई अपहरण गरिएको प्रहरीले जनाएको छ । उक्त रक्तचन्दन नवलपरासीको महाराजा सामुदायिक वनमा फालेको अवस्थामा प्रहरीले साउन ५ गते बरामद गरेको थियो । राजनीतिक तहले हरियो झन्डा नदेखाएका कारण प्रहरीको उच्च तहले पनि रक्तचन्दन ओसारपसारमा लाइन दिएको छैन । 'कसैले व्यक्तिगत जोखिम मोलेर मिलेमतो गरेका होलान्,' डीआईजीपी अर्याल भन्छन्, 'प्रहरीको संस्थागत मिलेमतो छैन ।' जस्तो, असार १६ गते रक्तचन्दन बोकेको निसान जिपलाई पाँचखाल चेकपोस्टमा रोकिएपछि स्कर्टिङमा गएका प्रहरी सिद्धी कार्कीले पैसा प्रस्ताव गरेर छुटाउन खोजेका थिए । यद्यपि डीएसपी सुरेन्द्र मैनालीले नियन्त्रणमा लिन आदेश दिए । कार्कीले दोलालघाट पुगेपछि सशस्त्र प्रहरीले स्कर्टिङ गर्ने सहमति भएपछि काभ्रे जिल्ला पार गराउने जिम्मा आफूले लिएको बयान दिएका छन् । एक स्रोतका अनुसार २०६३ सालमा अरू इकाइका प्रहरीले पैसा पाए पनि आफूले नपाएपछि ठिमी प्रहरीका चारजना सडकमा उभिएर रक्तचन्दन बोकेको एउटा ट्रकलाई रोकेर खानतलासी लिनुपर्ने बताए । ट्रकलाई 'स्कर्टिङ' गर्दै आएको कारमा बसेका व्यक्तिले प्रहरीलाई पचास हजार रुपैयाँ दिएर अवरोध पार गरे । तर भोलिपल्ट ती चारै प्रहरीको दुर्गम ठाउँमा काज सरुवा भयो । तर हालै रक्तचन्दन बरामद गर्ने पाँचखाल प्रहरी चौकीका नायब निरीक्षक बच्चुराम फुँयाल, हवल्दार तीर्थविक्रम सिलवाल, जवान फुर्वा लामा र रमेश महतरालाई प्रधान कार्यालयको निर्देशनबमोजिम कारबाही होइन, पुरस्कृत गरिएको छ । रक्तचन्दन ओसारपसारमा संलग्न देखिएका प्रहरी हवल्दारद्वय भीमसेन आचार्य र कृष्णबहादुर बस्नेत तथा प्रहरी जवान सिद्धिबहादुर कार्कीलाई हिरासतमा राखेर कारबाही प्रक्रिया अघि बढाइएको छ । 'खासगरी विगतमा जगातीदेखि तातोपानीमा पर्ने इकाइमा बसेर रक्तचन्दनको स्वाद चाखेका केही प्रहरीले रक्तचन्दनको व्यापार सहजीकरण गर्न खोजेको देखिन्छ,' डीआईजीपीले भने । तर मिलेमतोमा संलग्न प्रहरीलाई कारबाही गर्ने कुरामा प्रहरी प्रधान कार्यालय गम्भीर देखिएको छैन । वैशाखको अन्तिम साता एक ट्रक रक्तचन्दन चीन पुर्‍याउन लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज सुरक्षार्थ रहेको सेना संलग्न देखिएपछि सेना मुख्यालयले छानबिन गरी अहि्रदमन गणका पति -प्रमुख सेनानी) रामजी थापालाई बर्खास्त गरी दुई वर्ष कैद सजायको फैसला सुनाएको छ । तर उक्त रक्तचन्दन ओसारपसारको चाँजोपाँजो मिलाउने भनिएका डीएसपी ओमबहादुर रानालाई प्रधान कार्यालय झिकाउने काम मात्र भयो । अधिकृत नभएको मौका छोपेर निकासीजन्य सामानको ट्रकमा रक्तचन्दन पास गराएको सूचना पाएपछि तातोपानी भन्सारका खरिदार भवानी खनाल र कार्यालय सहयोगी रामहरि कार्कीलाई स्पष्टीकरण सोधिएको थियो । तर कारबाहीका लागि यथेष्ट प्रमाण जुट्न नसके तिनलाई भूमिकाविहीन अवस्थामा राखिएको छ ।   

किन रक्तचन्दन मात्रै समातिन्छ ?

रक्तचन्दन कारोबारमा अहिलेसम्म प्रहरीले पाएको सफलता सामान बरामद गर्नु मात्र हो । बढीमा तिनले गाडी चालकलाई नियन्त्रणमा लिएका छन् । तर यसको कारोबारमा लगानी गर्नेमा ठूल्ठूला मान्छेको नाम लिइन्छ । हिमालय पार व्यापार संघको त संस्थागत सहभागिता रहेको प्रहरीको भनाइ छ । गृहसचिव छँदा रक्तचन्दन बरामदभन्दा कारोबारको सन्जाल पत्ता लगाउन आफूले जोड दिएको पौडेल बताउँछन् । 'केही थान गोलिया बरामद गरी भरिया,चालक समात्दा स्याबासी पाइँदैन,' उनले भन्ने गरेका थिए, 'सन्जाल थाहा पाउनेले पुरस्कार पाउँछ ।' लागू औषध, हतियारलगायतको कारोबार जस्तै गरी एउटा बिन्दुमा पुगेपछि सम्पर्क तोडिने शैलीमा यसको कारोबार भइरहेको डीआईजीपी अर्याल बताउँछन् । रक्तचन्दन बोकेको गाडीलाई स्कर्टिङ गरी गन्तव्यमा पुर्‍याउने गरिन्छ ।  साउन १५ गते पाँचखालमा बरामद भएको रक्तचन्दन काठमाडौंको जडिबुटीमा लोड गरी काभ्रेको मंगालस्थित पेट्रोल पम्पमा पुर्‍याएपछि गाडी परिवर्तन गरिएको थियो । गाडी चालकको मोबाइलबाट सिम झिकेर रक्तचन्दन लोड गराउनेले आफ्नो सिम लगाइदिएका थिए । जगातीमा रक्तचन्दन बरामद भएपछि चालकलाई गाडी बिग्रेकाले अर्को गाडी पठाइदिनु भन्न लगाउँदा रक्तचन्दनवाला पक्षले यस्ता वाहियात कुरा नगर्नु भन्दै मोबाइल अफ गरेका थिए । 'लागू औषध कारोबारीले दशकौं लगाएर विकास गरेको माफियाशैली रक्तचन्दन कारोबारीले केही वर्षमा विकास गरेका छन्,' कारोबारीको जडसम्म पुग्न नसकिनुका बारे डीआईजीपी अर्याल भन्छन् । पाँचखालमा बरामद रक्तचन्दन कांग्रेसमा संगठित भए पनि माओवादी निकट पुगेका सिन्धुपाल्चोकका रुद्र तिमल्सिनाको भएको बयान पक्राउ परेका गाडी चालकले दिएपछि वनले उनीविरुद्ध पक्राउ पुर्जी जारी गरेको छ । सिन्धुपाल्चोकका कांग्रेस महासमिति सदस्य विष्णु खत्री प्रहरीमा रेकर्डेड कारोबारी हुन् । रक्तचन्दनबाट अकूत सम्पत्ति कमाएका गणेश लामा सत्तारूढ मधेसी जनअधिकार फोरम लोकतान्त्रिकका केन्द्रीय सदस्य हुन् र उनलाई गृहमन्त्री गच्छदारको संरक्षण रहेको गुनासो प्रहरी वृत्तमा छ ।

रक्तचन्दन तस्करीको जालो

घटना २०६२ साउन ७ गतेको हो । अच्युत शिवाकोटी -हाल भन्सार विभागमा निर्देशक) अधिकृतका हैसियतमा तातोपानी भन्सारमा हाजिर भएको दुई दिन मात्रै भएको थियो । उनको टेबुलमा एक ट्रक 'रेडवुड' -रक्तचन्दन) चीन निकासी गर्न लागेको प्रज्ञापनपत्र आइपुग्यो । प्रज्ञापनपत्रमा वन विभागले 'भारतबाट पैठारी भएकाले निकासी गर्न कानुनले रोकेको छैन' भन्ने व्यहोराको सिफारिस र नेपाल चेम्बर अफ कमर्सले जारी गरेको उत्पत्तिको प्रमाणपत्र संलग्न थियो । तर शिवाकोटीले ओसारपसार गर्न प्रतिबन्धित वस्तु भएको भन्दै निकासी गर्न अस्वीकृत गरे  । भन्सार परिसरमा खैलाबैला मच्चियो । 'त्यतिन्जेलसम्म भन्सारका कर्मचारी र प्रहरीले पनि प्रतिबन्धित वस्तु भन्ने थाहा पाएका थिएनन्', उनी सम्झन्छन् । तराईका विभिन्न भन्सार कार्यालय 'रेडवुड' का नाममा रक्तचन्दन पैठारी भई तातोपानी नाकाबाट निकासी भएको सूचना पाएपछि उनले यसमा चासो राखेका थिए । बुझ्दै जाँदा उनले यो काठ विश्व वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको व्यापार नियमन र नियमन गर्ने अभिसन्धि -साइटिस) अनुसार अनुसूची-२ मा संकटापन्न वनस्पतिको सूचीमा रहेको ओसारपसारमा प्रतिबन्धित वस्तु भएको थाहा पाएका थिए । 'चिनियाँ पत्नी विवाह गरेर रक्तचन्दनको कारोबार गरिरहेका ती व्यवसायीले मलाई स्वास्नीले छाडिदिन्छे भनेर सामान छोडाउन रोइकराइ गरे,' उनले भन्ो, 'तर सामान छुटेन ।' यद्यपि जाँचपास नभए पनि भन्सारले जफत नगरेका कारण ती व्यवसायील्ो चोरीनिकासी गरेर रक्तचन्दन चिनियाँ बजारमा पुर्‍याएका थिए ।  नेपालको बाटो हुँदै रक्तचन्दन तस्करी हुन्छ भन्ने कुरा सार्वजनिक भएको यो नै पहिलो घटना थियो । त्यसपछि एक कान दुई कान मैदान हुँदै रक्तचन्दन अवैध हो भन्ने हल्ला फिँजिएपछि भन्सारबाट यसको वैध पैठारी/निकासी बन्द भयो अनि सुरु भयो, रक्तचन्दनको चोरीनिकासी र पैठारी । नेपाल प्रहरीले २०६३ सालको पुस २ मा पहिलोपटक झापाबाट भित्रिएको ६ टन रक्तचन्दन बरामद गरेको थियो । ओसारपसारमा प्रतिबन्ध गरेको भन्ने थाहा पाएर पैठारी/निकासी बन्द भएको ६ वर्षमा रक्तचन्दनको तस्करी रोकिएको छैन । एम्बुलेन्सबाट समेत रक्तचन्दन बरामद भएबाट तस्करीका नयाँनयाँ तरिका अवलम्बन हुन थालेको प्रस्ट भएकोे छ । भक्तपुरको जगाती प्रहरी प्रभागले मंगलबार मध्यरातमा 'बिरामी' बोकेको एम्बुलेन्समा चार थान रक्तचन्दनको गोलिया बरामद गरेको थियो । हात भाँच्चिएर धुलिखेल अस्पतालमा भर्ना भएको कागज बोकेका साङबु शेर्पालाई लिएर बौद्धमा रक्तचन्दनको गोलिया लोड गरी तातोपानीतिर गइरहेको अवस्थामा प्रहरीले शंका गरी खानतलासी गर्दा उक्त रक्तचन्दन बरामद भएको हो । बिरामी सुताउने सिटमुनि फल्स बटम बनाएर राखेको अवस्थामा रक्तचन्दन फेला परेको थियो । चालक साङबो शेर्पाले ३० हजार रुपैयाँको लालचमा रक्तचन्दन ओसारेको बयान दिएका छन् ।

बलियो सन्जाल

ओसारपसार अवैध भन्ने खुलेपछि यसका कारोबारीहरू सतहमै सक्रिय हुन थाले । खासमा भन्सारका कर्मचारी र प्रहरीलाई निश्चित 'नजराना' बुझाएर यसको ओसारपसारलाई निरन्तरता दिन थालियो । यसको कारोबारमा अर्बाैं पैसा लाभ हुने देखेपछि यसमा दलका नेता/कार्यकर्ता र गुन्डा समूहको पनि संलग्नता देखियो । माओवादी र गुन्डा समूहले आफ्नो हिस्सा माग्दै सडक अवरोध गरी तस्करीमा बाधा पुर्‍याएपछि प्रहरीलाई स्कर्टिङ गराई रक्तचन्दन गन्तव्यमा पुर्‍याउन थालेको तत्कालीन एकजना कारोबारी बताउँछन् । 'सुरुवातमा यसको कारोबारमा 'सफेदपोस' व्यवसायी संलग्न देखिन्छन्,' नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरोका निर्देशक -डीआईजीपी) उपेन्द्रकान्त अर्याल भन्छन्, 'तर गुन्डा समूह हावी हुँदै गएपछि तिनले यसबाट हात झिकेका थिए ।' प्रहरी प्रधान कार्यालयले हालै रक्तचन्दन कारोबारको अनुसन्धान गर्ने जिम्मा ब्युरोलाई दिएको छ । फस्टाएको रक्तचन्दनको अवैध कारोबारमा कडाइ गरेकै कारण लिलामणि पौडेललाई गृहबाट सरुवा गरेको एक स्रोतले बताएको छ । यसबाट पनि यो सन्जालको पहुँच र संलग्नता कहाँसम्म होला भन्ने अुनमान गर्न सकिन्छ । 'सरुवा किन गरियो भन्ने मलाई थाहा छैन,' हाल मन्त्रिपरिषद् सचिवालय पुगेका पौडेल भन्छन्, 'तर रक्तचन्दनको ओसारपसारमा छुट दिइयो भने यसका कारोबारी सरकार ढाल्ने बनाउने हैसियत बनाउँछन् भन्ने चाहिँ मलाई थाहा छ ।' उनलाई गृह मन्त्रालय पुग्नासाथ रक्तचन्दनमा छुट दिने दबाब/आग्रहको सामना गर्नुपरेको थियो । 'चिनेजानेकै नेताहरू आएर भारतबाट आउने र चीन पुग्ने भएकाले गृहप्रशासनको टाउको दुखाइ होइन भनेर तर्क गर्थे,' उनी थप्छन्,'तर कसैले पैसाको प्रलोभन दिने हिम्मत चाहिँ गरेनन् ।' अफिम र कोकिनजस्ता लागू पदार्थको खेतीमा छुट दिँदा अफगानिस्तान र कोलम्बियामा युद्ध सरदारहरू च्याउसरि उमि्रएर द्वन्द्वमा फसेको कुरा स्मरण गर्दै पौडेल गुन्डा समूहको हातमा ठूलो मुनाफा हुने कारोबार पुगेपछि त्यो राज्यका लागि चुनौती बन्ने तर्क गर्छन् । 'रक्तचन्दन बाहिरिँदा भित्रिँदा ठूला अर्थतन्त्रमा त प्रभाव देखिँदैन,' उनी भन्छन्, 'तर दुईचार सय ट्रक रक्तचन्दनको मूल्य बराबरका अर्थतन्त्र भएको हाम्रो मुलुकलाई यसरी आउने कालोधनले हल्लाउँछ ।' उनका अनुसार रक्तचन्दनको कारोबारमा आँखा चिम्लिने हो भने त्यहाँका प्रहरीको कमाउने स्रोत बन्न पुग्छ अनि त्यस्ता ठाउँमा सरुवा हुन तँछाडमछाड चल्छ । रक्तचन्दनमा छुट दिनासाथ अरू वस्तुको तस्करीले स्वतः छुट पाउँछन् किनभने रक्तचन्दनमा एकथरीले कमाउने अनि हामीलाई चाहिँ कमाउन नदिने कुरा गर्छ भनेर अरूले माथिबाट जति कडा आदेश दिए पनि पालन गर्दैनन् । थप्छन्, 'रक्तचन्दनको अवैध ओसारमा छुट दिँदा यसको कालोधनमा शासनतन्त्रलाई भ्रष्ट हुन्छ ।' रक्तचन्दनको कारोबारमा आपराधिक प्रवृत्तिका समूहको हालिमुहाली भएकाले छुट दिँदा तिनको सन्जाल थप बलियो हुने डीआईजीपी अर्यालको भनाई छ । खानतलासी नगरी छाड्नु भनी लाइन मिलाइएको वस्तुमा हतियार, लागूऔषधजस्ता खतरनाक भित्रिने गरेकाले पनि यस्ता ओसारपसारमा कडाइ गर्नुपर्ने उनले बताए ।

अठसट्ठी अवरोध

साइटिसको अनुसूची २ मा रक्तचन्दनलाई लोपोन्मुख प्रजातिका रूपमा राखिएको छ । नेपालले पनि यसमा हस्ताक्षर गरेको छ । बिक्री गर्ने, खरिद गर्ने मुलुकबीच परिमाण निर्धारण गरी सम्झौता भएपछि मात्र यसको कारोबार हुन सक्छ । रक्तचन्दनको रूख करिब १० मिटर अग्लो र गोलाइ बढीमा दुई मिटर हुन्छ । यसको चुरोमा रातो रस हुन्छ । रस सुक्दै गएपछि काठ पनि रातै हुन्छ । रक्तचन्दनको बिरुवा हुर्किन करिब ३० देखि ४३ वर्ष लाग्छ । रक्तचन्दनका लागि प्रख्यात दक्षिणी भारतीय राज्य तमिलनाडु, कर्नाटकका साथै पूर्वोत्तरको असमका जंगलबाट अवैध रूपमा नेपाल भित्र्याई चिनियाँ बजारमा पुर्‍याउने गरिन्छ । भारतमा हजारौं किलोमिटर सडकमार्ग पार गरी नेपाल भित्र्याएर चीनको बजार पुर्‍याउनुपर्ने यसको ओसारपसारमा दर्जनौं समूह संलन हुन्छन् । भारतमा पनि एउटै समूहबाट सीमासम्म ल्याउन सम्भव नहुने लुम्बिनी अञ्चलका एसएसपी प्रकाश अर्याल बताउँछन् । 'विभिन्न क्षेत्रमा प्रभावशाली व्यक्तिको जिम्मामा ढुवानी भई सीमासम्म आइपुग्ने गरेको देखिन्छ,' उनको ठम्याइ छ । स्ाीमासम्म ल्याइएको रक्तचन्दन भारतीय व्यवसायीबाट यहाँका व्यवसायीले ७ सयदेखि ३ हजार रुपैयाँ प्रतिकिलोमा खरिद गरिरहेका छन् । न्ोपाल भित्रिएको रक्तचन्दन चीनसम्म पुर्‍याउन यही तरिका अवलम्बन गरिन्छ । प्रभावशाली -खासगरी गुन्डाका नाइके) लाई जिम्मा दिएर यसको ओसारपसार हुने गरेको थियो । तर पछिल्लो पटकचाहिँ गुन्डाका नाइकेलाई नै लगानी गराई यसको ओसारपसार गरेको अपराध अनुसन्धान महाशाखाले गरेको अनुसन्धानले देखाएको छ । भैरहवा नाकाबाट नेपाल भित्रिएपछि चीनको सीमा लिपिङसम्म रक्तचन्दन पुर्‍याउनका लागि ६८ वटा चेकपोस्ट पार गर्नुपर्ने हुन्छ । तातोपानीमा भन्सारले कडाइ गरेपछि दोलखाको बिगु र रसुवाको रसुवागढी नाकालाई पनि तस्करले रक्तचन्दन निकासी गर्न प्रयोग गरेका छन् । तिनै मार्गबाट गएका रक्तचन्दन प्रहरीले बरामद गर्नुले पनि यसको थप पुष्टिसमेत भएको छ । कुनै एक मार्गमा कडाइ भएका बेलामा सहजता र सुरक्षित रूपमा चिनियाँ बजारमा पुर्‍याउनका लागि उनीहरूले यी तीनमध्ये कुनै एक मार्गलाई प्रयोगमा ल्याउने गरेको देखिन्छ । दुई वर्षअगाडि दोलखाको लादुक गाविसको बिगुबाट रक्तचन्दन लैजान लागेको अवस्थामा प्रहरीले लादुक ८ बाट २९ थान गोलिया रक्तचन्दन बरामद गरेको थियो । सुरक्षा निकायको मिलेमतोमा गल्छी-त्रिशूली-रसुवागढी हुँदै चिनियाँ बजारमा रक्तचन्दन तस्करी भएको खुलासा वैशाख अन्तिम साता भएको थियो । रसुवाको लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज सुरक्षार्थ परिचालित सेनाको अहि्रदमन गणका पति -प्रमुख सेनानी) रामजी थापा विवादमा तानिएको यस्तो खुलासा भएको थियो । रसुवामा अहिले सेनाले कडाइ गरेकाले तस्कर तातोपानी नाकामै केन्दि्रत छन् । तर त्यहाँ पनि भन्सारले कडाइ गरेका कारण चोरीपैठारीमा प्रयोग हुने बाटोलाई तिनले प्रयोग गरिरहेका छन् ।

दस अर्बको खेल

यतिखेर मुलुकमा ठूलो परिमाणमा रक्तचन्दन भित्रिएको विभिन्न स्रोतहरूले दाबी गरेका छन् । कम्तीमा ८/१० अर्ब रुपैयाँ बराबरको रक्तचन्दन नेपाल भित्रिसकेको सूचना पाएको पूर्वगृहसचिव पौडेल बताउँछन् । त्यस्तै नेपाल प्रहरीका एक एसपी २० लाख किलो रक्तचन्दन मुलुकका विभिन्न ठाउँमा भण्डारण भइसकेको भरपर्दो सूचना पाएको दाबी गर्छन् । चिनियाँ व्यापारीले केही अघिसम्म प्रतिकिलो नौ हजार रुपैयाँमा खरिद गरिरहेको रक्तचन्दनको मोल आपूर्ति कम भएपछि तेह्रसम्ममा बिक्री हुन थालेको छ । 'रक्तचन्दन कारोबारीले सबै खर्च कटाएर कम्तीमा दुई हजार रुपैयाँ मुनाफा गर्ने गरेको ती एसपीको दाबी छ । निर्वाध ओसारपसार गर्न नपाएपछि टनका टन रक्तचन्दन भारतको गोरखपुरमा थन्किएको सूचना आएको छ,' लुम्बिनीका एसएसपी प्रकाश अर्याल भन्छन् । रक्तचन्दन आपूर्तिको सौदा भई एक लाख किलो काठमाडौं भित्रिसकेको जानकारी आएको तातोपानी भन्सार प्रमुख निर्मलहरि अधिकारी बताउँछन् । भन्छन्, 'एकैचोटि ठूलो परिमाणमा लैजान नसकिने देखिएपछि तिनले हलुका गाडी र ट्रकमा फल्स बटम बनाई ससानो परिमाणमा लैजान लागेका हुन सक्छन् ।' ठूलो परिमाणमा रक्तचन्दन भित्र्याए पनि ओसारपसार गर्न लाइन नपाउँदा कारोबारी हतास मनस्थितिमा रहेको प्रहरीको दाबी छ । तातोपानी भन्सारले गत साता सामान लोड गर्न खासा जान लागेको खाली ट्रकमा 'हुड' बाट फल्स बटम बनाई लैजान लागेको चार गोलिया रक्तचन्दन बरामद गरेको थियो ।

  गुँरास डिस्टिलरी राजस्वको फन्दामा

काठमाडौं। राजस्व अनुसन्धान विभागले कपिलवस्तुको चनौटास्थित गुँरास डिस्टिलरीमा छापा मारेेर नक्कली तथा स्टिकरसमेत नभएका ठूलो परिमाणको रक्सी राखिएको उद्योगको गोदाम र मुख्य डिस्टिब्युटर्सको गोदामसमेत सिल गरेको छ।  सोफी, प्रीति र देउराली नामका रक्सी उत्पादन गर्दै आएको गुँरास डिस्टिलरीले लामो समयदेखि राजस्व छल्नैका लागि मापदण्ड बाहिरको विशालु रक्सीमात्रै बजारमा पठाएको थिएन, उसले राजस्व छल्न विना स्टिकरका र कम परिमाणको बोतलमा रक्सी भरेर समेत ठगी गर्दै आएको उजुरीका आधारमा राजस्व अनुसन्धान विभागको निर्देशनमा राजस्वकै बुटवलस्थित क्षेत्रीय कार्यालयले छापा हानेको हो। नारायणी शाहको नाममा दर्ता भएको सो रक्सीभट्टी हाल हेमन्त शाहले सञ्चालन गरिरहेका छन्।  समाचार स्रोतका अनुसार उद्योग र मुख्य डिलर सुगागमन ट्रेडर्सको गोदाममाथि सिल गरिएको भए पनि गुँरास डिस्टिलरीका रक्सी बिक्री वितरण गर्ने अन्य डिलर र पसलमा भने कुनै कारबाही गरिएको छैन। नक्कली रक्सी र स्टिकरसमेत नभएको प्रमाण भेटिइसकेको अवस्थामा गुँरासका सबै उत्पादन नियन्त्रणमा लिइनुपर्नेमा यतिबेला सिल गरिएको भनिएका रक्सीसमेत छाड्न चलखेल भइरहेको बताइन्छ। छापा प्रकरणलाई उतैतिर सामसुम पार्न बुटवलस्थित राजस्वको क्षेत्रीय कार्यालयका नासु (जो टाइपस्ट हुन्) ले महानिर्देशक शान्तबहादुर श्रेष्ठको समेत नाम लिँदै छापा प्रकरण आफूले मिलाउन सक्ने भन्दै रक्सीवालासँग चर्काे मोलतोल गरिरहेको स्रोतको दाबी छ। विभिन्न प्रकरणमा पटक–पटक आर्थिक विवादमा तानिने गरेका नासु युवक पौडेलकी श्रीमती विभागमा कार्यरत रहेको र कतिपय विभागमा परेका उजुरी र विभागीय सूचनासमेत उनले लोग्नेलाई सुटुक्क दिने गरेको बताइन्छ। गुँरास डिस्टिलरीको आफ्नै स्पि्रट पलान्ट भएको र उसले आफ्ना तीनैवटा उत्पादन विष सरी नै तयार पारेर विनास्टिकर बिक्री वितरणका लागि बजारमा पठाउने गरेका रहस्य फेला परेको छ। उसमाथि कारबाही हुनसक्ने अन्य बदमासीसमेत फेला परेका छन्। डिस्टीलरीले एउटा सेम्पल देखाउने र अर्कै उत्पादन बिक्रीका लागि सप्लाइ गर्ने गरेको पाइएको छ। डिस्टिलरीले पेट बोतलमा सोफी र प्रीति रक्सी भर्ने गर्छ भने देउराली रक्सी सीसाको बोतलमा भरिन्छ। पेटमा ३०० एमएल भन्ने गरिए पनि २८० एमएल मात्र हुने गरेको बताइन्छ। त्यस सँगसँगै स्थानीय दैनिक पत्रिका र राष्ट्रिय दैनिक पत्रिकामा छुट्टाछुट्टै बिक्री मूल्य तोकेर विज्ञापन गरी भट्टीवालले ठूलै राजस्व ठगी गरेकोसमेत प्रमाण फेला परेको छ। गुँरास डिस्टिलरीले रूपन्देहीबाट प्रकाशित हुने तिलोत्तमा दैनिक र राजधानीबाट प्रकाशित हुने कारोबार दैनिकमा फरक फरक बिक्री मूल्य तोकेर गरेको विज्ञापनबाटै उसको राजस्व मार्ने नियत प्रस्टै हुन्छ।  महानिर्देशक शान्तबहादुर श्रेष्ठको भावना विपरीत राजस्व अनुसन्धानका केही कर्मचारीले भने भित्रभित्रै चलखेल गर्ने गरेको विभाग स्रोतले जानकारी दिएको छ। 'प्रधानमन्त्री र मन्त्रीका सिफारिसमा राजस्व अनुसन्धानमा सरुवा भएकाहरूमाथि महानिर्देशक एकजनाले के नै गर्न सक्ने अवस्था रहन्छ र?' विभागका एक अधिकारीले भने, 'त्यही पनि धेरै गरिएको छ।' उनका अनुसार आवश्यक दक्ष जनशक्ति र भौतिक पूर्वाधार भएको खण्डमा राजस्वले धेरै गर्ने थियो, तर सीमित साधन र स्रोत, त्यसमा पनि विवादास्पद छविका कर्मचारीको साथमा खासै चाहेको नतिजा निकाल्न राजस्व अनुसन्धान विभागले सकिरहेको छैन। यसैबीच, अनियमितता गर्ने जोसुकैमाथि आफू कडा रूपमा प्रस्तुत हुने महानिर्देशक श्रेष्ठले बताएका छन्। राजस्वको अहिलेको अभियानले काला व्यापारीमात्रै नभएर, राजस्वमारा तस्कर, माफियासमेत डगमगाउन थालेका छन्। महानिर्देशक श्रेष्ठकै आदेशमा राजस्वले यतिबेला ठाउँठाउँमा अप्रेसन गरिरहेको छ। उता, पथलैयास्थित राजस्व अनुसन्धानको क्षेत्रीय प्रमुख महेन्द्र बानियाँले पनि पदीय दुरुपयोग गरी धेरै ठूलो सम्पत्ति जोडेको उजुरी केन्द्रमा आएको छ। उनले भवानी डिस्टिलरीमा छापा हानेको प्रकरण भित्रभित्रै मिलाएर ठूलै अनुचित लाभ लिएको बताइन्छ। यद्यपि, उनीसँग सम्पर्क गर्दा आफूले राजस्वमारासँग कहिल्यै हातेमालो नगरेको दाबी गरे। विगतमा एअरपोर्ट भन्सारमा रहँदा उनी बारम्बार विवादमा तानिन्थे। अवकाशको मुखैमा पुगेका क्षेत्रीय प्रमुख बानियाँले अन्य व्यापारी र तस्करबाट पनि शुभलाभ गरिरहेको प्रहरीले जानकारी दिएको छ।

फोटो सौजन्य अनलाईन खबर

एम्बुलेन्सबाट रक्तचन्दन तस्करी

 'बिरामी बोकेर' काठमाडौंबाट तातोपानी हिँडेको एम्बुलेन्सबाट बुधबार बिहान रक्तचन्दन बरामद भएको छ। बा६च ७८८९ नम्बरको एम्बुलेन्स भक्तपुर जगातीमा जाँच्ने क्रममा बिहान एक बजे प्रहरीले बिरामी सुताउने बेडमुनि लुकाएका चारवटा रक्तचन्दनका मुढा भेटेको थियो। एम्बुलेन्समा बिरामी पनि थिए। धुलिखेल अस्पतालमा उपचाररत बिरामी मध्यरातमा काठमाडौंबाट एम्बुलेन्समा तातोपानी हिँडेको पाएपछि जगातीमा प्रहरीले जाँच गरेको थियो। 'बिरामी सुताउने बेडमुनि खाली ठाउँमा ४९ किलो रक्तचन्दन भेटियो,' जगाती प्रभागका प्रमुख केशवकुमार थेवेले भने। एम्बुलेन्स सिन्धुपाल्चोक तातोपानीको भैरवकुण्ड युवा क्लवले चलाउँदै आएको थियो। प्रहरीले तस्करीमा संलग्न भन्दै चालक सिन्धुपाल्चोक लिस्टीका साङ्वो शेर्पा र बिरामी साङबु शेर्पालाई पक्राउ गरेको छ। प्रहरीका अनुसार हात फ्र्याक्चर भएका साङ्वोको उपचार धुलिखेल अस्पतालमा भए पनि उनी काठमाडौं आएको र फेरि एम्बुलेन्स चढेर तातोपानी हिँडेको कारण नखुलेपछि प्रहरीले तस्करीमा उनीसमेत संलग्न रहेको आशंका गरेको हो। इन्स्पेक्टर थेवेले मध्यरातमा खालि एम्बुलेन्स चलाउँदा प्रहरीले शंका गर्ने भएकाले झुक्याउन चालकसँगै साङ्वो बसेको देखिएको बताए। एक वर्षअघिसम्म किलोको सात हजारमा बिक्री हुने चन्दनको मूल्य अहिले नौ हजार पुगेको छ। भारतमा भने यो प्रतिकेजी हजार रुपैयाँभन्दा कममै पाइन्छ। तस्करले भैरहवा नाकाबाट चन्दन उपत्यका भिœयाएर सानो परिणाममा तातोपानी पुर्‍याउने गरेका छन्। तस्करीमा काठमाडौंदेखि तातोपानी चन्दन पुर्‍याउनु गाह्रो मानिन्छ। रुट सार्वजनिक भएपछि केही समय तस्करले रसुवा नाकासमेत प्रयोग गरेका थिए। तस्करीसँग मिलेमतो गर्ने सैनिक अधिकृत कार्बाहीमा परेर त्यो रुटसमेत बन्द भएपछि चन्दन काठमाडौंमा जम्मा गरी सानो परिणाममा चीन छिराउन थालिएको हो। एम्बुलेन्सका चालकका अनुसार उनले बौद्धबाट रक्तचन्दन लिएका हुन्। तातोपानीका एक तिब्बतीले 'बौद्धमा सामान छ, ल्याइदेऊ' भनेपछि मंगलबार बेलुका गएर चन्दन एम्बुलेन्समा राखेको उनले प्रहरी बयानमा बताएको थेवेले जानकारी दिए। गृहमन्त्री विजयकुमार गच्छदारकै पार्टी फोरम लोकतान्त्रिकका केन्द्रीय सदस्य गणेश लामा चन्दन तस्करीमा सक्रिय छन्। पछिल्लो समयमा लामा समूहबाट छुट्टिएका चन्द्र घिसिङ अहिले तस्करीमा बढी सक्रिय छन्। स्रोतका अनुसार गोपाल श्रेष्ठ, रुद्र तिमल्सिना, दावा लामा, बिष्णु लामा, नारायण पौडेल काठमाडौंबाट तातोपानीसम्म चन्दन पुर्‍याउन सक्रिय छन्। अहिले सबैभन्दा बढी सक्रिय काभ्रेका सुमन खत्री देखिएको स्रोतले बतायो। काठमाडौंमा करिब १० समूह चन्दन तस्करीमा सक्रिय छन्। गृहमन्त्री गच्छदारले भने बुधबार मन्त्रालयमा सञ्चारकर्मीमाझ रक्तचन्दनबारे आफूलाई जानकारी नै नभएको दाबी गर्दै त्यसको रङसमेत थाहा नभएको बताए। 

                                                       केपी ढुंगाना, काठमाडौं, असोज ५-

तस्करीमा गृहमन्त्री विजय गच्छदार



काठमाडौं,  तस्कर र माफियाको दबाबमा उपप्रधान तथा गृहमन्त्री विजय गच्छदारले प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईलाई सत्ता समीकरण नै भत्किने चेतावनी दिएर सचिव लीलामणि पौडेललाई सरुवा गरेपछि देशभरि तस्करीको लाइन खुलेको छ। काठमाडौंका क्यासिनो, अवैध रक्तचन्दनको ओसारपसार र तराईमा काठ तस्करीको लाइन खुलाएर गृहमन्त्री गच्छदार अहिले मासिक करोडौं रूपैयाँ कमाउने योजनामा जुटेका छन्।
नेपालका भ्रष्ट नेताको अग्रसूचिमा आउने गच्छदारले गृहमन्त्रीको पदभार सम्हालेकै दिन गृहमन्त्री हुने २० वर्षदेखिको सपना साकार भएको बताएका थिए। त्यसपछि उनले मन्त्रालयमै पत्रकार सम्मेलन गरेर आफ्नो भ्रष्ट छविलाई सुधार्ने प्रतिबद्धता पनि व्यक्त गरे। तर त्यो प्रतिबद्धतालाई भदौरे झरीको फोकाझैं फुटाउँदै गच्छदार पुरानै पदचिन्हमा हिँडिरहेका छन्। तस्कर, माफिया र अपराधीसँग गृहमन्त्री गच्छदारको उठबस देखेपछि गृहमन्त्रालयका कर्मचारीले उनको गृहमन्त्री हुने दुई दशक लामो सपनाको रहस्य बल्ल पत्ता लगाएका छन्।
गृहमन्त्रीमा नियुक्त भएको तीन हप्तामै गच्छदारले गरेको उपद्रो देखेर गृह तथा प्रहरीका अधिकारीहरू निराश बनेका छन्। तस्करीमा साथ नदिने प्रहरीलाई केही दिनमै हटाइदिने भन्दै उनले सीधै फोन गरेर थर्काउन थालेपछि तराईका जिल्लामा कार्यरत प्रहरी अधिकारीहरू आतंकित छन्। सचिव पौडलले गलत काम रोक्ने प्रहरीलाई साथमा लिएर गलत धन्दामा संलग्न प्रहरीलाई कारबाही गर्न थालेपछि गच्छदारसँग उनको विवाद सुरु भएको थियो।े दिनप्रतिदिन अधोगतितर्फ लागेको गृह प्रशासन र प्रहरीलाई सुधार्न तीन महिनाको छोटो अवधिमा नै महत्पूर्ण काम गरेर प्रशंसा बटुलेका सचिवलाई सरुवा गरेर गच्छदारले पूर्वकांग्रेसी सुशीलजंग राणालाई गृहमा भित्र्याएका हुन्। हिजो सोमबारबाट गृहमा हाजिर भएका सचिव राणासँग सुरुकै दिनमा एसएसपीको सरुवाको विषयमा डिलिङ सुरु भइसकेको छ।


                                          कमाइको बाटो 
करिब एक महिनाअघिसम्म प्रहरीले नियमित रूपमा काठमाडौंका पाँचतारे होटलमा रहेका क्यासिनोमा छापा मार्थ्यो। तर अहिले त्यो अवस्था छैन। क्यासिनोका समाचार कमैमात्र संचारमाध्यममा आउन थालेका छन्। यसको कारण काठमाडौंका प्रहरी अधिकारीलाई मात्र थाहा छ।
गच्छदारले मन्त्रीमा नियुक्त भएलगत्तै क्यासिनोमा छापा नमार्न काठमाडौं प्रहरीलाई निर्देशन दिएपछि क्यासिनोमा नेपालीको भीड बढेको छ। सरकारको नेतृत्व गरेको माओवादी पनि क्यासिनोमा कडाइ गर्न नहुने अडानमा रहेको र गच्छदारलाई पनि पैसा मात्र चाहिएकाले उनले क्यासिनोमा नेपालीको प्रवेशलाई खुला गरिदिएका छन्। काठमाडौंका प्रहरी प्रमुखलाई त एउटा क्यासिनोले मासिक कम्तीका दुई लाखका दरले बुझाउने गरेको छ भने मन्त्री नै क्यासिनोको लाइन खुलाउन लागेकाले यसका पछाडि करोडौको खेल भएको स्रोत बताउँछ। गच्छदार मन्त्रीमा नियुक्त हुने चर्चा सुरु भएदेखि नै राजस्वमारा क्यासिनो संचालकहरूले उनलाई भेटेर लाइन मिलाएका थिए। उपत्यकामा केही गर्ने चाहना लिएका महानगरीय प्रहरी आयुक्त कुवेरसिंह राना पनि मन्त्रीको निर्देशनका कारण निरीह बनेका छन्। पक्राउ परेका गुन्डाहरूलाई समेत तत्कालै छोड्न गृहमन्त्रीले फोन गर्न थालेको आयुक्त कार्यालयका एक अधिकारीले बताए। राजधानीका आठ क्यासिनो र पोखराको एक गरी नौ वटा क्यासिनोले मासिक लाखौं बुझाउने सम्झौता गृहमन्त्री गच्छदारसँग गरेका छन्। दशैंको बेला क्यासिनो धेरै चल्ने भएकाले पनि उनीहरूले मन्त्रीसँग लाइन मिलाएका हुन्।
गच्छदारको कमाइएको अर्को स्रोत तराईका सामुदायिक वनमा रहेका काठ, अवैध ढङ्गले हुने मलको कारोबार, चोरीका गाडी र भारतबाट भित्र्याइने विभिन्न सामानको तस्करी हो। तराईका नेताहरूको अप्रत्यक्ष संलग्नतामा त्यस्तो तस्करी हुँदै आएको छ। केही महिनायता तस्करी रोकिएपछि तराईका माफियाहरू तिरमिराएका थिए। तर गच्छदारले गृहसचिवबाट पौडेललाई हटाएलगत्तै तीन दिनभित्रै भन्सार र काठको तस्करी खुलिसकेको छ। तराईका जिल्लामा कार्यरत प्रहरीसँग दृष्टिले सम्पर्क गर्दा धेरै प्रहरी प्रमुखले गच्छदार गृहमन्त्री भएपछि काम गर्न सक्ने वातावरण नरहेकाले आफूहरू सरुवाका लागि प्रयासरत रहेको बताए। प्रहरी महानिरीक्षक रवीन्द्रप्रताप शाहले पनि गच्छदारकै बोलीमा लोली मिलाउने गरेकाले काम गर्न असहज हुने गरेको उनीहरूले बताए। पौडेललाई गृहसचिवबाट हटाउन आईजीपी शाहले समेत लगानी गरेका थिए।
तराईका जिल्लामा दशैंको समयमा ठूलो परिणाममा काठ लगायतका अन्य सामानको तस्करी हुने गरेको छ। विभिन्न दलमा रहेका व्यापारीहरू राजनीतिक आवरणमा यसमा सक्रिय हुने गरेका छन्। गच्छदार गृहमन्त्री भएलगत्तै सुरु भएको काठ तस्करी आफूहरूले चाहेर पनि  रोक्न नसकेको तराईका प्रहरी अधिकारीहरूले दृष्टिलाई बताए। गृहसचिव पौडेलको सरुवामा काठतस्करहरूको समेत संलग्नता रहेको स्रोतको भनाइ छ।
गृहमन्त्री गच्छदारको सबैभन्दा ठूलो कमाउने प्राजेक्ट चाहिँ  रक्तचन्दन नै हो। एक किलोको नौ हजार पर्ने रक्तचन्दन एक ट्रक चीन पठाउदा पाँच करोडसम्म कमाइ हुन्छ। दशैंको समय पारेर उनका सहयोगी डन गणेश लामाको नेतृत्वमा कम्तीमा २० ट्रक रक्तचन्दन चीन पठाउने गृहमन्त्री गच्छदारको योजना छ। त्यसका लागि चितवन, धादिङ, काठमाडौं, भक्तपुर, काभ्रे र सिन्धुपाल्चोकमा प्रहरी लाइन मिलाउने काम भइरहेको छ। काठमाडौंमा एक अर्ब र चितवनमा ५ अर्ब मूल्य बराबरको रक्तचन्दन रहेको उल्लेख गर्दै स्रोत भन्छ, 'यो रक्तचन्दन चीन पठाउन लाइन क्लियर गरेर गृहमन्त्री गच्छदारले एक अर्बभन्दा बढी रूपैयाँ हात पार्ने योजना बनाएका छन्। यसका लागि मध्यमाञ्चलका डीआईजी वीरेन्द्रबाबु श्रेष्ठलाई गृहमन्त्र िगच्छदारले निर्देशनसमेत दिइसकेका छन्। रक्तचन्दन तस्करीको चास्नीमा माओवादीका नेताहरूसमेत डुबिसकेकाले रक्तचन्दनको लाइन खुलाउन अर्थमन्त्री वर्षमान पुनले समेत सहयोग गरिरहेका छन्। पुनकै नेतृत्वमा यसअघि रक्तचन्दन तस्करी हुँदै आएको थियो। गच्छदारको पुल्चोकस्थित निवास आजभोली तस्कर, दलाल र भ्रष्ट प्रहरी अधिकारीले भरिने गरेको छ। पटकपटक आफूले भ्रष्टाचार रोकेर राष्ट्रपति जस्तै सम्माननीय बन्ने बताएका गच्छदार अन्ततः तस्कर र माफियाका लागि मात्रै सम्माननीय बन्न पुगेको गृहस्रोत बताउँछ।
प्रहरीको सरुवा/बढुवाबाट पनि करोडौं कमाउने योजना गच्छदारले बनाएका छन्। मन्त्री नियुक्त हुनु एक साताअघि नै उनले तीनै वटा सुरक्षा निकायका प्रमुखलाई फोन गरी आफू गृहमन्त्रीमा नियुक्त हुन लागेकाले एउटै पनि सरुवा नगर्न निर्देशन दिएका थिए। नेपाल प्रहरीमा हाल एक एआईजी, प्राविधिक समेत गरेर दुई डीआईजी र आधा दर्जनभन्दा बढी एसएसपीका पद रिक्त छन्। त्यसै गरी सशस्त्र प्रहरीमा तीन एआईजीका पद खाली छन्। राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागमा पनि एक एआईजी, तीन डीआईजी लगायतका पद रिक्त छन्। ती पदमा अहिले बढुवा हुने अधिकारीहरू भावी आईजीपीका दावेदार हुने भएकाले यो बढुवा रकमको ठूलै चलखेल भइरहेको छ। यसका लागि उनले आफू निकटस्थ पूर्व डीआईजी भक्तिनाथ माझीलाई परिचालन गरेका छन्।
स्रोतका अनुसार नेपाल प्रहरीमा सुडान प्रकरणमा निलम्बित भएका दुई एआईजीसहित २३ वटा पदमा विशेष दरबन्दी सिर्जना गरी बढुवा गर्न डीआईजीसहितको एक टोलीले गच्छदारलाई फकाइरहेका छन्। एसपी र डीएसपीको सरुवा भएको दुई महिना मात्र भए पनि आकर्षक कार्यालयमा सरुवाका लागि टेन्डर खुलाइएको छ। इन्स्पेक्टरको सरुवामा पनि त्यही रूपमा चलखेल भइरहेको छ। ६ महिनाअघि नै आठ सय इन्स्पेक्टरको सरुवा हुनुपर्नेमा हालसम्म हुन सकेको छैन। उपत्यकाका प्रभाग, राजमार्गका इलाका प्रहरी कार्यालय र तराईका जिल्लामा सरुवा हुनका लागि आर्थिक चलखेल सुरु भइसकेको छ। गृहमन्त्री गच्छदारका सहयोगीहरू अहिले पैसा उठाएर सरुवाको सूचि बनाइरहेका छन्। सरी तस्करीबाट आउने लाभांश, सरुवा बढुवाबाट प्राप्त हुने नगद, क्यासिनोबाट आउने मासिक उठती र प्रहरीबाट नियमित रूपमा आउने कमिशन गरेर गृहमन्त्री गच्छदारले दैनिक ठूलो धनराशी जम्मा गरिरहेको स्रोतको भनाइ छ।  गच्छदारको नियुक्तिसँगै तस्करहरू जोसिएपछि राम्रा प्रहरी अधिकारीहरू भने निराश बन्न थालेका छन्। पछिल्लो सरुवामा तराईमा राम्रो छवि बनाएका प्रहरी अधिकारीहरूलाई जिम्मेवारी दिइएको थियो। झापाका तारिणी लम्साल, मोरङका प्रद्युम्न कार्की, पर्साका रमेश खरेल र कपिलवस्तुका धिरु बस्नेत पैसा कमाउनेभन्दा पनि राम्रो काम गरेर इज्जन कमाउन खोज्ने प्रहरी अधिकारी हुन्। तर गच्छदार गृहमन्त्री भएलगत्तै बढेको तस्करहरूको चलखेलका अगाडि उनीहरू समेत निरीह बन्न पुगेका छन्।


                    को को छन् गच्छदारका दायाँबायाँ ?
गच्छदारले प्रहरीको सरुवाको तयारी गरेपछि उनी निकट केही प्रहरी अधिकारी सरुवाको लिस्ट बनाउन थालेका छन्। जसमा पूर्व डीआईजी माझी, उनका आफन्त एसपी दिलिप चौधरी, नक्कली सर्टिफिकेटधारी डीएसपी उमाप्रसाद चुर्तवेदी, डीएसपीहरू अनुराग द्विवेदी, प्रकाश पौडेल लगायत अहिले सरुवाको लाइन मिलाउन खोजिरहेका छन्। माझीले अहिले सरुवा बढुवाका लागि आर्थिक रूपमा सेटिङ मिलाउने काम गरिरहेका छन्।
गच्छदारकै दबाबमा पहिला धेरै पछाडि भएपनि एक नम्बरमा राखेर बढुवा गरिएका एसपी चौधरी वीरगंज वा काठमाडौं सरुवा हुने तयारीमा छन्। आफन्तलाई नै काठमाडौंमा सरुवा गर्दा आलोचना हुने डरले चौधरीलाई पर्सा सरुवा गर्न लागिएको छ। हाल कञ्चनपुरका एसपी रहेका चौधरी सरुवा मिलाउन काठमाडौंमै व्यस्त छन्। पर्साका एसपीलाई चितवनमा सरुवा गर्न लागिएको छ। चितवन एक महिनादेखि तनावग्रस्त रहेकाले त्यहाँ शान्ति सुरक्षा कायम गर्ने बहानामा खरेललाई चितवन सरुवा गर्न लागिएको स्रोत बताउँछ। त्यसो गर्दा वीरगंजको तस्करीको लाइन पनि खुल्ने र धेरै आलोचना पनि नआउने योजना पूर्व डीआईजी माझीले बनाएका छन्। खरेल वीरगंज गएदेखि तस्करीको लाइन पूरै बन्द भएकाले छ।
प्रहरीमा भ्रष्ट छवि बनाएका चुतर्वेदी पनि सरुवाको लाइन मिलाउन काठमाडौंमै व्यस्त छन्। उनी बौद्ध वृत्त वा काभ्रेमा सरुवा हुन खोजेको स्रोत बताउँछ। काभ्रेका डीएसपी सुरेन्द्र मैनालीले गणेश लामा समूहको गुण्डागर्दी बन्द गराएकाले मैनालीलाई सरुवा गर्न लामाले दबाब दिइरहेका छन्। रक्तचन्दन तस्करी बन्द गर्न पनि मैनाली सक्रिय भएकाले रक्तचन्दनको लाइन खोल्ने तयारीमा रहेका लामाले आफू अनुकुलको डीएसपीलाई काभ्रेमा लैजान खोजेका हुन्।


                                       पार्टीमा संकट
तस्करीको लाइन खुलाएका गच्छदार पार्टीमा भने संकटमा छन्। मन्त्री नपाएका कारण रामेश्वर यादव, जितेन्द्र देव, सर्वदेव ओझा, करिमा बेगम, रमानन्द मण्डलले पार्टी फुटाउने चेतावनी दिइसकेकाले पनि नेताहरूको चित्त बुझाउनलाई तस्करीमार्फत् गच्छदारले रकम उठाएको बताइएको छ। मन्त्री पद नपाएका नेतालाई गच्छदारले ठूलो धनराशी खर्च गरेर चित्त बुझाउँदै आएका छन्।

लगानी वातावरण बनाउँछौं: राष्ट्रपति

राष्ट्रपति रामवरण यादवले विदेशी लगानीका लागि जुनसुकै अवस्था र समयमा पनि नेपालमा वातावरण बनाउने प्रतिबद्धता जनाएका छन् । दक्षिण एसियाली व्यवसायीहरूको राजधानीमा सुरु भएको बैठकको उद्घाटन कार्यक्रममा राष्ट्रपति यादवले यस क्षेत्रका लगानीकर्तालाई नेपालमा लगानी गर्न आह्वान गरे । 'जुनसुकै समय र स्थानमा पनि नेपाल सरकारले लगानीको वातावरण बनाउने छ,' उनले भने, 'तपाईहरू लगानी गर्न आउनुहोस् ।' दक्षिण एसियाली उद्योग वाणिज्य संघले आयोजना गरेको चारदिने कार्यक्रममा सहभागी हुन यस क्षेत्रका करिब २ सय २० व्यवसायी यतिखेर राजधानीमा भेला भएका छन् । उक्त कार्यक्रममा नेपाल अहिले घुम्नका लागि उपयुक्त समय भएको जनाउँदै राष्ट्रपति यादवले नेपाल भ्रमण वर्षमा यस क्षेत्रका व्यवसायीहरूलाई नेपाल भ्रमणको निम्तो पनि दिए । क्षेत्रीय सञ्जालमार्फत शान्ति र समृद्धि नारा दिइएको यस कार्यक्रममा महिला उद्यमी विकास, युवा उद्यमीको सम्भावना, क्षेत्रीय ऊर्जा सञ्जाल विस्तारका विषयमा छलफल हुने कार्यक्रम छ । 'हामी मनैदेखि दक्षिण एसियालाई एक आपसमा जोड्न चाहन्छौं,' सार्क चेम्बरका उपाध्यक्ष प्रदीपकुमार श्रेष्ठले भने ।
चेम्बरका अध्यक्ष अनिसुल हकले तीन टीमार्फत यस क्षेत्रलाई जोड्न सकिने अवधारणा प्रस्तुत गरे । 'सस्तो टेलिभिजन, टेलिफोन र टुरिजममार्फत यस क्षेत्रको समृद्धि सम्भव छ,' उनले भने । उनले दक्षिण एसियाली क्षेत्रीय लगानी प्रवर्द्धन एजेन्सी, दक्षिण एसियाली एक्सचेन्ज इन्डेक्स स्थापना गर्नुपर्ने अवधारणा सार्वजनिक गरे । कार्यक्रममा उद्योग वाणिज्य महासंघका अध्यक्ष सुरज वैद्यले नेपालमा लगानी गर्न यस क्षेत्रका लगानीकर्तालाई आह्वान गरे । सम्मेलनमा सहभागी हुन नेपाल आएका श्रीलंकाका पूर्वप्रधानमन्त्री रत्नाश्री विक्रमानायकेले मिडिया, पर्यटन, खाद्य सुरक्षालगायत विषयमा यो क्षेत्र एक हुनुपर्नेमा जोड दिए ।
सन् २००६ देखि यस क्षेत्रभित्र स्वतन्त्र व्यापार विस्तार गर्न दक्षिण एसियाली स्वतन्त्र व्यापार क्षेत्र (साफ्टा) कार्यान्वयनमा आए पनि अन्तर क्षेत्रीय व्यापार ५ प्रतिशत भन्दा बढ्न सकेको छैन । धेरै गरिबहरूको समेत बासस्थान रहेको यस क्षेत्रमा विश्वका २० प्रतिशत जनता बसोवास गर्छन् । सम्मेलनले व्यापार विस्तारमार्फत गरिबी कम गर्ने सम्भावना पनि खोज्ने आयोजकहरूले जनाएका छन् । काठमाडौ, आश्विन ४ -

बिरामी बोक्ने एम्बुलेन्सले रत्तचन्दन बोक्ने गरेको खुलासा

1  बा ६ च ८७८९ नम्बरको एम्बुलेन्स भैरवकुण्ड युवा कल्व तातोपानी सिन्धुपाल्चोकको हो 

2 भैरवकुण्ड युवाकल्व हिन्दी,

3 सदावहार स्वास्थ्य केन्द्र खाडीचौर 

4 अरनीको यातायात सेवा समिति

ले साचालन गरेको एम्बुलेन्सबाट अबैध सामानको आयात निर्यातमा प्रयोग हुदै आएको छ ।

 

४ असोज, भक्तपुर । बढ्दो अपराध र तस्करी नियन्त्रण रोक्न प्रहरीले जतिजति नायाँ रणनीति बनाउँछ त्यसरी नै तस्करहरुले पनि प्रहरीलाई छल्न नयाँ तरिका अपनाउने गरेको पाइएको छ ।
बिरामी बोक्ने एम्बुलेन्सजस्तो अत्यावश्यक सवारी साधनलाई अवैध रक्तचन्दन ओसारपसार गर्दै गरेको अवस्थामा प्रहरीले पक्राउ गरेपछि त्यस्तो रहस्य खुलेको हो । महानगरीय प्रहरी प्रभाग जगातिले बुधबार भक्तपुरबाट रक्तचन्दान लोड गरिएको बा ६ च ८७८९ नम्बरको एम्बुलेन्स नियन्त्रणमा लिएको हो । उक्त एम्बुलेन्सलाई काठमाडौँको बौद्धबाट चार गोलिया अर्थात 50 किलोग्राम रक्तचन्दन लिएर तिब्बतको खासातर्फ जाँदै गरेको अवस्थामा नियन्त्रणमा लिएको प्रहरीले बताएको छ ।
सो एम्बुलेन्स भैरवकुण्ड युवा क्लब तातोपानी सिन्धुपाल्चोकले सञ्चालन गर्दै आएको बुझिएको छ । लामो समयदेखि एम्बुलेन्समा नक्कली बिरामी राखेर चन्दन ओसार्ने गरेको चालकले प्रहरीसँगको बयानका क्रममा स्वीकार गरेका छन् । भक्तपुर प्रहरीले एम्बुलेन्स चालक स्याङबो लामालाई नियन्त्रणमा लिएर थप अनुसन्धान थालिएको जनाएको छ ।

सिन्धुपाल्चोकबाट एक ट्रक रक्तचन्दन बरामद्

२ असोज, सिन्धुपाल्चोक । प्रहरीले सिन्धुपाल्चोकबाट चीनको तिब्बततर्फ निकासी गर्दै गरिएको एक ट्रक अवैध रक्तचन्दन बरामद गरेको छ ।
प्रहरीले खाँडीचौर नजिकैबाट अँधेरीखोला प्रहरी चौकीले लुकाइछिपाई बिक्रीका लागि खासा लैजाँदै गरिएको ६ गोलिया अवैध रक्तचन्दन बरामद् गरेको हो । बा१ख ५६९३ नम्बरको ट्रकमा लैजाँदै गरिएको चन्दन गएराति बरामद गरिएको इप्रका बाह्रबिसेका एसपी र...ाजुराम सुवालले जानकारी दिनुभयो । सुवालका अनुसार चन्दन निकासीमा प्रयोग गरिएको ट्रक र त्यसका चालक सिन्धुपाल्चोक मर्मिन गाविस स्थायी घर भएका डुन्डुप तामाङलाई प्रहरीले चन्दनसँगै नियन्त्रणमा लिएको छ । बरामद चन्दन आवश्यक कारबाहीका लागि जिल्ला वन कार्यालय सिन्धुपाल्चोकको जिम्मा लगाउने तयारी भइरहेको प्रहरीले जनाएको छ । यसअघि केही दिनअघि पनि प्रहरीले सिन्धुपाल्चोकबाटै रक्तचन्दन नियन्त्रणमा लिएको थियो । चन्दन निकासीमा मिलेमतो रहेको रहस्य खुलेपछि केही जुनियर प्रहरी अधिकृतलाई निलम्बन गरी थप कारबाही अगाडि बढाइएको छ ।

अनियमितता गर्नेलाई नाम मात्रको कारबाही

आयातित सामान राजस्व नलिई छाड्ने कर्मचारीलाई भन्सार विभागले सामान्य कारबाही गर्ने भएको छ । राजस्व छलीमा संलग्न देखिएका उपसचिव लक्ष्मण थापा, शाखा अधिकृतद्वय राजेन्द्र ढुंगाना र गोविन्द अधिकारीलगायत ७ कर्मचारीलाई नसिहत र ग्रेड रोक्काको कारबाही गर्न विभागले लोक सेवा आयोगसँग सहमति मागेको छ ।   राजस्व नतिरी त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भन्सार हुँदै व्यवसायीको गोदाममा पुगेको ४० लाख (खरिद बिलको मूल्य) रुपैयाँको क्यामेरा, आइपड, चिप्सलगायत सामान राजस्व अनुसन्धान विभागले जेठ २४ मा बरामद गरेपछि भन्सार विभागले छानबिन गरी कारबाही थालेको थियो । सामान बरामद भएको थाहा पाएपछि आयातकर्ताले ल्याएको प्रज्ञापनपत्र दर्ता गरी राजस्व बुझेर सामान जफत हुनबाट बचाउने प्रयास भन्सारका कर्मचारीले गरेका थिए । प्रमुख भन्सार कार्यालयहरूमा जाँचपासको काम स्वचालित प्रणालीमार्फत हुन्छ । यस्तो प्रणालीमा 'ब्याकडेट' मा प्रज्ञापनपत्र दर्ता गर्न सकिन्न । तैपनि राजस्व छल्ने आयातकर्तालाई बचाउन कर्मचारीले यस्तो दुस्साहस गरेका थिए । तर यस्तो जघन्य अनियमिततामा संलग्न कर्मचारीले पनि नसिहत र ग्रेड रोक्कामा मुक्ति पाउने भएका छन् । 'पहिले छुटे पनि पछि राजस्व तिराइएकाले कम कारबाही भएको हो,' विभागका महानिर्देशक टंकमणि शर्माले भने । भन्सार कार्यालयमा कार्यसम्पादनको आधारमा तलबको दुई सय प्रतिशतसम्म प्रोत्साहन भत्ता पाउने सुविधा दिएर सदाचार पद्धति लागू गरेको घोषणा गरिएको छ । अनियमितताका लागि बद्नाम भन्सारलाई भ्रष्टाचारमुक्त बनाउने लक्ष्य लिएर यस्तो भत्ताको सुविधा दिइएको हो । तत्कालीन अर्थमन्त्री रामशरण महतले नमुनाका रूपमा केही कार्यालयमा सुरु गरेको प्रोत्साहन भत्तालाई अहिलेका प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले अर्थमन्त्री हुँदा सबै भन्सार र आन्तरिक राजस्व कार्यालयमा लागू गरिएको थियो । सदाचार पद्धति घोषणा गरिएको ठाउँमा दुराचारको नमुना पेस गर्दा पनि कर्मचारी सजिलै उम्किने भएका छन् । २०५९ मा अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले तेईसजना कर्मचारीका घरमा छापा मारेर कारबाही गरेयता राजस्व समूहका कर्मचारीमाथि कारबाही भएको छैन । बरु राजस्व मारेर अकूत सम्पत्ति कुम्ल्याउन सफल कर्मचारीमाथि कारबाही गर्ने साहसिला प्रमुख आयुक्त सूर्यनाथ उपाध्याय बाहिरिएपछि त्यही आयोगले राजस्व नलिई सामान छाड्ने कर्मचारीलाई उन्मुक्ति दिएर भन्सारमा अराजकता बढाउन मलजल गरेको उदाहरण छन् । तीन वर्षअघि माओवादीको वाईसीएलले राजस्व नतिरी त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल भन्सारबाट बाहिरिएको एक लट (कन्साइन्मेन्ट) सामान राजस्व अनुसन्धान विभागको जिम्मा लगायो । करिब ९० लाख रुपैयाँ बराबरको उक्त सामान राजस्व नतिरी भन्सारबाटै उम्किएको पुष्टि भयो । विभागले संलग्न अधिकृतलगायत सात कर्मचारीमाथि कारबाहीका लागि अख्तियार पठायो । तर अख्तियारको गुपचुप निर्देशनअनुसार कर्मचारीले सम्बद्ध व्यवसायीबाट राजस्व दाखिला गरे । अनि अख्तियारले राजस्व दाखिला भइसकेकाले कर्मचारीमाथि कारबाही गर्नु नपर्ने ठहर्‍यायो । आयुक्तहरू छँदा अख्तियारबाट यस्तो निर्णय भएको थियो । वैशाख अन्तिम साता रसुवाको लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज सुरक्षार्थ रहेको सेनाको अहि्रदमन गणका पति (प्रमुख सेनानी) रामजी थापाको मिलेमतो भारतबाट भित्रिएको रक्तचन्दन तिब्बत पुर्‍याइएको समाचार प्रकाशित भएपछि सैन्य मुख्यालयले छानबिन गरेको थियो । छानबिनमा दोषी देखिएका अधिकृतलाई सेनाले सेवाबाट बर्खास्त गर्नुका साथै २ वर्ष कैद सजायको फैसला साउन अन्तिम साता सुनाएको थियो । प्रहरीमा भ्रष्टाचार हुनेमा कहलिएको पर्सा जिल्लामा अहिले प्रहरीले दिन खोज्दा पनि घूस नखानेको पहिचान बनाउन थालेका छन् । करिब तीन महिनाअघि एसपी रमेश खरेलले जिल्ला प्रहरीको नेतृत्व सम्हालेपछि प्रहरीकोरूरुप यसरी फेरिएको हो । घूस नखानका लागि सम्झाइबुझाइ गर्ने खरेलले निर्देशन अवज्ञा गर्ने प्रहरीलाई तत्काल कारबाही थाल्ने गरेका छन् । उनले नौजनालाई कानुनी कारबाही गरिसकेका छन् । आठजना प्रहरीलाई चाहिँ केही दिन थुनेर सुधि्रने मौका दिइएको छ ।'सीमापारिबाट चोरी पैठारी गर्न छुट दिन्छु' भन्दै पैसा लिए पनि सामान ल्याउन नदिएको गुनासो आए पछि खरेलले इनर्वा प्रहरी चौकीका सइ जयकृष्ण कुर्मीलाई रंगेहात समातेर पछि थुनेको थियो । विराटनगरमा पनि प्रहरीको कार्यशैली परिवर्तन देखिन थालेको छ । भन्सारमा सदाचार पद्धतीलाई साँच्चिकै कार्यान्वयन गराउने हो भने अर्थ मन्त्रालयले अनियमिततामा संलग्न कर्मचारीमाथि कडारूपमा प्रस्तुत हुन जरुरी छ । नत्र प्रोत्साहन भत्ता र घूस खाने भाग्यमानी कर्मचारीको जमात मात्र तयार हुनेछ ।                काठमाडौ, आश्विन २ -

रक्तचन्दन समाउने पुरस्कृत, लैजाने थुनामा

अरनिको राजमार्ग हुँदै तातोपानी नाकाबाट चिनियाँ बजारमा बिक्री गर्नको लागि लैजादै गरेको अवस्थामा प्रतिबन्धित रक्तचन्दन बरामद गर्ने प्रहरी पुरस्कृत र लैजान सहयोग गर्ने एक प्रहरी सहित चालकलाई कारबाहीका लागि थुनामा राखिएको छ ।

प्रहरी कार्यालयले रक्तचन्दन समाउने पाँचखाल प्रहरी चौकीका ४ प्रहरीलाई प्रोत्साहन स्वरुप अभिलेखमा जनिने गरी नगद पुरस्कारद्धारा पुरस्कृत र चन्दन पास गराउन सहयोग गर्ने प्रहरी जवान सिद्धि बहादुर कार्की र जिप चालक बिजय श्रेष्ठलाई कारवाहीको लागि बन कार्यालयको आदेशमा थुनामा प्रहरीले राखेको हो ।

पुरस्कृत हुनेमा पाँचखाल प्रहरी चौकीमा कार्यरत प्रहरी नायब निरीक्षक बच्चुराम फुँयाल, हवल्दार तिर्थ बिक्रम सिलवाल, जवान फुर्वा लामा र रमेश महत्तरा रहेका छन । उनीहरुले भक्तपुरको जगाती चेकपोष्ट कटी निजी जिपमा आएको ६ सय किलो रक्तचन्दन शुक्रवार बिहान ३ बजे बरामद गरेका थिए ।

'इमानदारीताका साथ आफ्नो जिम्मेवारी पुरा गरि जगाती चेकपोष्ट कटेर आएको रक्तचन्दन बरामद गर्न सफल भएकाले आगामी दिनमा उनीहरुको थप हौसला बढाउँन पुरस्कृत गरेका हौ,' जिल्ला प्रहरी प्रमुख सुरेन्द्रप्रसाद मैनालीले भने 'तस्कर र सहयोगी कसैलाई छोडिन । चन्दन तस्करीमा संलग्न हुने हाम्रै एक प्रहरीलाई अनुसन्धान पुरा गरि आइतवार निलम्बन गरिसकेका छौं ।'

अस्थिरताको दुष्चक्रमा परेको अर्थतन्त्र
अर्थ मन्त्रालय मन्त्रालयको आर्थिक सर्वेक्षणले अर्थतन्त्रको कहालीलाग्दो तस्वीर प्रस्तुत गरेको छ गएको केही वर्षयता झाँगिएको राजनीतिक अस्थिरताले अर्थतन्त्रमा गम्भीर प्रभाव परेका खबरहरु त निकै आएका थिए। अब त्यसका प्रष्ट प्रमाणहरु देखिन थालेका छन्। वर्षैपिच्छे घट्दै गइरहेको आर्थिक वृद्धि यसपाली पोहोर पह्रार भन्दा खस्किएको छ। आगामी वर्षको बजेटको ठिक अगाडि सरकारले विहिबार संसदमा पेश गरेको यो वर्षको आर्थिक सर्वेक्षणले कहालीलाग्दो तस्वीर कोरेको छ।
कछुवा गति
छिमेकी भारत र चीन कोही हात्तीझैं लम्किंदै छन त कोही घोडाझैं चम्किंदै छन्। उनीहरु वर्षमा १० प्रतिशतभन्दा माथिको वृद्धि गर्दै गत दशकमा गरीबी स्वात्तै घटाउन सफल भएको बेला नेपाल कछुवा गतिमा अड्किएको छ। दक्षिण एशियाली क्षेत्रभरिमै पाकिस्तानबाहेक अरु सबै देशको आर्थिक वृद्धि नेपालको साढे तीन प्रतिशतभन्दा निकै बढि छ। यो सुस्त वृद्धि वर्तमान अर्थतन्त्रको सबभन्दा ठूलो चिन्ताको विषय मान्ने धेरै छन्। “यो जनसंख्या वृद्धि दरभन्दा सीमान्तमात्रै बढि छ। यथार्थमा व्यक्तिको आय त केवल १.३ प्रतिशतले बढेको छ। प्रतिव्यक्ति आय नबढिकन गरीबी घट्दैन,” पूर्व अर्थ सचिव रामेश्वर खनालले बताए।
चौपट व्यापार

उक्त वृद्धिमध्येपनि कृषि बाहेक अर्थात उत्पादनमूलक उद्योगधन्दाको वृद्धिदर त झनै खराब छ।

त्यसको सोझो असर देशको व्यापारमा परेको छ। गएका केही वर्ष यता निकै चिन्ताजनक रुपमा बढेको आयात र बढ्न नसकेको निर्यातको तस्वीर यसपाली त कहालीलाग्दो बनेको छ। “मुसुरोको दाल देखि लिएर जुटका सामान, गलैंचादेखि लिएर डाबरले उत्पादन गरेका सामान भएभरको कूल निर्यातबाट भएको आम्दानीले एउटा वस्तुको मात्र आयात गर्नपनि नपुग्ने स्थिति आइपुगेको छ,” अर्थ मन्त्रालयका प्रमुख सल्लाहकार केशव आचार्यले भने। दश महिनाको पछिल्लो तथ्यांक अनुसार पचास अर्ब रुपियाँ चानचुनको कूल निर्यातभन्दा तेलको आयातमै बढि खर्च भएको छ। यही अवधिमा देशले तेल सहित सवा तीन खर्ब रुपियाँको सामान आयात गर्‍यो। आयात गरिएका सामानमध्ये देशको उत्पादन मेरुदण्डलाई गुन लाउने खालका मेशिनरी, उपकरणका साटो सुन, तेल र मोटरकार जस्ता उपभोगमुखी सामानको भाग निकै ठूलो रह्यो।
रोगले च्याप्यो

आयात र निर्यातको यत्रो फरकलाई धान्न यतिञ्जेल रामवाण बनिरहेको रेमिटेन्स आम्दानीको वृद्धिमा ब्रेक लागेपछि गएको डेढ वर्षयता शोधनान्तर घाटापनि भनिने भुक्तानी सन्तुलन घाटाको रोगले अर्थतन्त्रलाई च्यापेको छ। यो वृद्धि जनसंख्या वृद्धि दरभन्दा सीमान्तमात्रै बढि छ। यथार्थमा व्यक्तिको आय त केवल १.३ प्रतिशतले बढेको छ। प्रतिव्यक्ति आय नबढिकन गरीबी घट्दैन रामेश्वर खनाल, पूर्व अर्थ सचिव रोगी शरीरमा विभिन्न सङ्क्रमणको खतरा बढेजस्तै बिमारी अर्थतन्त्रमाथि निकै जटिलताहरु थपिएका छन्। केही साता अगाडि नेपाल राष्ट्र बैंक आफ्नो पाँच दशकको इतिहासमा पहिलोपल्ट अन्तिम ऋणदाताको भूमिका अपनाउन वाध्य भयो। तरलताको संकट चर्किएको भनिएको बेला एउटा विकास बैंकले निक्षेपकर्ताहरुलाई पैसा दिन नसकेर हात उठाएपछि केन्द्रिय बैंकले त्यस्तो भ‍ूमिका खेल्नुपर्‍यो। अर्कोतिर अर्थतन्त्रको प्रमुख मानक मानिने पूँजीबजारको बेहाल छ। तीन वर्ष अगाडि झण्डै बाह्र सय पुगेको नेप्से इन्डेक्स हाल तीन सयको हाराहारीमा लडखडाइराखेको छ। शेयर लगानीकर्ताहरुको अर्बौं रुपियाँ डुबेको छ उर्जा संकट, श्रम अस्थिरता जस्ता विषयहरुले उत्तिकै पिरोलेको छ। जे होस् अझैपनि राजनीतिक स्थिरता आयो भने आर्थिक वातावरणमा नाटकीय सुधार आउने सम्भावनाचाहीं जिउँदै छ। अस्थिरता र असुरक्षाका कारण जग्गा, सुन वा विदेश पलायनमा खर्चिएका पूँजी, उद्योगधन्दा, कलकारखाना एवं जलविद्युत परियोजनाहरुमा लगानी हुन सक्छ। खाँचो छ त केवल सहज वातावरण निर्माणको। अर्थात अर्थतन्त्र सपार्ने हो भने अर्थतन्त्रभन्दा बाहिरको वातावरण पहिले सुध्रिनु जरुरी छ।